پارك ملي گلستان

پارك ملي گلستانa

a

موقعيت جغرافيايي: به‌عنوان نخستین پارک ملی ایران در فاصله 45 كيلومتري شرق مينو‌دشت و 150 كيلومتري شرق گرگان در استان گلستان واقع شده است. با موقع طبيعي در البرزشرقي، سيماي كلي اين پارك كوهستاني بوده و مساحت آن 87 هزار و 402 هكتار است. اين پارك در محدوده‌ استان‌هاي گلستان، خراسان و سمنان واقع شده و در مسير بزرگراه آسيايي تهران - مشهد قرار دارد.a

راه‌هاي ارتباطي‌: اين پارك داراي دو ورودي غربي و شرقي است. ورودي غربي از طريق گرگان، آزاد‌شهر، مينو‌دشت و گاليكش دسترسي به پارك را امكان‌پذير مي‌كند. ورودي شرقي از مشهد، بجنورد، آشخانه به ابتداي شرق پارك ميسر است. مهم‌ترين شهرهاي اطراف آن گرگان و مينودشت در غرب و بجنورد در شرق آن است.a

ارتفاع: حداقل ارتفاع ذخيره‌گاه از سطح دريا در تنگراه450 متر و بيشترين ارتفاع در ديوار كجي برابر با 2411 متر است. بنابراين نزديك به 2000 متر اختلاف ارتفاع در اين پارك وجود دارد.a

منابع آب: منابع آب موجود در اين پارك شامل رودها، چشمه‌ها و يك رشته قنات است. رودهاي زيادي از پارك ملي گلستان سرچشمه گرفته و يا عبور مي‌كنند كه مهمترين آنها رودخانه مادرسو يا دوغ از سرشاخه‌هاي گرگان رود، زاو، و قرتو است. رودخانه مادرسو از جنوب ذخيره‌گاه وارد آن شده و حدود 35 كيلومتر از مسير خود را بيشتر در جهت شرقي - غربي طي كرده و در تنگراه از پارك خارج شده و به گلستان وارد مي‌شود. دبي متوسط سالانه آن در ايستگاه تنگراه در مدت 27 سال 62/1 متر مكعب بر ثانيه بوده و يك رودخانه دائمي است.a

حداكثر اوج دبي اندازه گيري شده 3/182 متر مكعب بر ثانيه بوده ولي دبي سيل ويرانگر مرداد 1380حدود 2200 متر مكعب بر ثانيه بر آورد شده است. كيفيت آب رودخانه مادرسو از نظر فيزيكي و شيميايي در حد خوب تا متوسط بوده و براي استفاده حيات وحش هيچگونه محدوديتي ندارد.a

از نظر آب‌هاي زيرزميني با توجه به سازندهاي آهكي به‌صورت گسترده در منطقه و گسل‌ها و شكستگي‌هاي فراوان چشمه‌هاي زيادي در اين ذخيره‌گاه وجود دارند. چشمه‌هاي گلشن، گلستان، جانو، سردار، خان‌دوشان، افرالي، لته خداقلي، آق‌سو، سولكلي، كركولي، نكار‌مندي، قزقلعه، شاخا، بي‌بي‌ضم، مرغزار، شارلق ازجمله چشمه‌هاي پارك مي‌باشند. از بين چشمه‌هاي منطقه چشمه كارستي زاد با دبي 1200 ليتر بر ثانيه در بهار و 600 ليتر بر ثانيه در تابستان پرآب‌ترين چشمه مي‌باشد. چشمه هاي خاندوشان و جمشيدآباد در غرب پارك، هر كدام با دبي بيش از 70 ليتر بر ثانيه، چشمه گلشن با دبي 50 ليتر بر ثانيه و چشمه گلستان با دبي 23 ليتر بر ثانيه از ديگر چشمه‌هاي پر آب مي‌باشند. آب تمامي چشمه‌ها از نظر شرب انسان و حيات وحش بسيار مناسب بوده و هدايت الكتريكي و شوري آنها بسيار كم است.a

a

مديريت و حفاظت: پارك ملي گلستان نخستين پاركي است كه در ايران عنوان پارك ملي را به خود اختصاص داده است. اين پارك در 1336 به نام منطقه حفاظت شده آلمه و اشكي تحت حمايت كانون شكار قرار گرفت و تا سال 1350 همواره با تغيير عنوان روبرو بوده است، تا اينكه در سال 1350 منطقه حفاظت شده ترخود واقع در شرق پارك به پارك ملي گلستان اضافه گرديد و در سال 1355 هر دو منطقه در هم ادغام و به‌صورت منطقه‌اي واحد به نام پارك ملي تحت حفاظت قرار گرفت و در سال 1977 پارك ملي گلستان و منطقه حفاظت شده ترخود به‌عنوان ذخيره‌گاه زيستكره انتخاب و به پروژه شماره 8 برنامه انسان و كره مسكون(MAB ) معرفي گرديد.a

پس از پيروزي انقلاب اسلامي منطقه الحاقي قر‌خود از آن منفك و به‌طور جداگانه منطقه حفاظت شده «قر‌خود» را به خود اختصاص داد. . مديريت آن برعهده اداره كل حفاظت محيط زيست استان‌ گلستان است.a

a

جاذبه هاي تفرجگاهي و توريستي پارك ملي گلستان a

پارك ملي گلستان علاوه بر دارا بودن شرايط طبيعي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد تاريخي و باستاني نيز برخورداراست. عمده فعاليت‌هاي تفرجي در پارك ملي گلستان عبارتنداز؛ خورگشت، اردو زدن، صحرا گردشي، كوه نوردي، تماشاي حيات، وحش شكار، باز ديد آثار باستاني - فرهنگي.a

جاذبه هاي تفرجگاهي a

- وجود و فراواني گونه هاي حيات وحش و برجسته a

- سيماهاي طبيعي و چشم‌اندازهاي برجسته مانندآبشارهاي زیبای آق‌سو، آبشار جنگل گلستان با ارتفاع ‪ ۷۰‬ متر و آبدهی ‪۳۰‬ لیتر درثانيه.a

-تنوع اكوسيستم‌هاي طبيعي اعم ازجنگلي، مرتعي، صخره‌اي آبي مانند جنگل‌هاي افرالي، گلستان، مزارلي، آلي‌دالي، زاو، جمشيد‌آباد، آدم چغران، آق‌سو ، ييلاق، آلوباغ و تنگه‌گل. a

- وجود جاده هاي دسترسي و عبور جاده بین‌المللی تهران - مشهد و اقامت بين راهي مسافرين و زائرين حرم امام رضا(ع).a

- فراهم بودن امكانات اقامت شبانه روزي از جاذبه‌هاي طبيعي وامكانات توريستي پارك ملي گلستان است. در پارك ملي گلستان جند اقامتگاه به‌عنوان تفرجگاه بين راهي، اردوگاهي و شكار وجود داردكه عبارتنداز: اردوگاه گلزار، موزه تاريخ طبيعي ميرزا بايلو، تفرجگاه گلشن، تفرجگاه گلستان، تفرجگاه آبشار، شكارگاه دشت،‌شكارگاه تخته ايران، شكارگاه لوه.a

جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي a

آثار 33 گانه باستاني - تاريخي پارك ملي گلستان نيز از جاذبه‌هاي گردشگري آن به شمار مي آيند. از جمله اين آثار عبارتند از: زيارتگاه سلطان هوپي، زيارتگاه كوه دانيال نبي، آثار باستاني تخت سليمان، آثار باستاني قزقلعه كندسكوه، منطقه باستاني قرغون، منطقه باستاني كويلر، اثر تاريخي رباط شاه عباس، اثر تاريخي آتشكده و كليساي اسپاخو.a

a

مخاطرات و عوامل تهديد پارك ملي گلستانa

آتش سوزي جنگل و وجود جاده ميان‌گذر گلستان و عمليات راهسازي و تعريض جاده از مهمترين عوامل تهديد پارك جنگلي گلستان است. آتش سوزي در اين پارك به دليل وزش بادهاي خشك و گرم بر روي برگ‌ها و بوته‌هاي خشك و يا به دليل بي‌توجهي گردشگران است. a

- عبور جاده ميان‌گذر در پارك ملي گلستان مخاطرات پرهزينه‌اي را بر محيط زيست تحميل مي‌كند. a

- تشديد سيل‌خيزي در دره اي كه جاده در آن احداث شده و در خطر قرارگرفتن جان مسافرين؛ درمرداد 1380بر اثر جاري شدن سيل 247 نفر در مسير اين جاده جان خود را از دست دادند. a

- برهم خوردن ارتباط ژنتيکي دو بخش جنگلي پارک.a

a

ويژگي‌هاي تنوع محيطي و زيستي پارك ملي گلستانa

قرار گرفتن پارك ملي گلستان در مرز بين اقليم هاي نيمه‌مرطوب خزري و نيمه‌خشك و پستي و بلندي شديدو جهت ناهمواري‌ها باعث شده تا از اقليم ها و زيستگاه‌هاي متنوعي برخوردار باشد كه ايجاد كننده جنگل‌هاي پهن‌برگ در غرب ذخيره‌گاه (حد نهايي شرقي جنگلهاي خزري )‌، جنگل‌هاي سوزني برگ در ارتفاعات و مراتع در تپه ماهورهاي شرق و شمال آن است.a

وضع ناهمواري: از نظر توپوگرافى، اين پارک بى‌نظير از صخره‌هاى مرتفع آهکى تا تپه‌ماهورهائى با شيب و فراز کم تشکيل گرديده و به دليل قرار گرفتن اين ذخيره‌گاه در محل تلاقي زون البرز شرقي و زون كپه‌داغ گسل هاي متعددي در آن وجود دارد كه 8 گسل يا از درون پارك ملي عبور كرده و يا بخشي از مرز آن را تشكيل مي‌دهند.a

از نظر ژئومورفولوژي بخش غربي از كوه‌هاي مرتفع و سنگلاخي با دره‌هاي عميق تشكيل شده و در شرق از ارتفاع كوهها كم مي‌شود و در جنوب شرقي مخروط افكنه‌هاي وسيع و تپه‌ماهور ديده مي شوند. مهمترین کوه‌ها و دره‌های پارك ملي گلستان را می‌توان ارتفاعات قره‌قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، المه، قره‌قاشلی، قوفی قورچی و دره a

‌های آلمه‌آق‌سو، آلی‌دالی، آدنس، جمشیدآباد، قزقلعه، آلوباغ، خشک و ... نام برد.a

اقليم: از نظر اقليمى پارك ملي گلستان بين درياى خزر و مناطق خشک شرقى قرار گرفته است و به همين لحاظ اقليم‌هاى متفاوت از نواحى بسيار مرطوب تا قسمت‌هاى نيمه‌‌خشک را در بر مى‌گيرد. اقليم پارك ملي در سيستم طبقه بندي دومارتن، در غرب ذخيره‌گاه نيمه‌مرطوب معتدل، در جنوب و شرق آن مديترانه‌اي سرد و در شمال آن نيمه‌خشك است. آمار 20 ساله بارش نشان مي‌دهد كه در ايستگاه تنگراه واقع در پايينترين نقطه حوزه، ميانگين بارش سالانه 659 ميليمتر بوده و حداقل و حداكثر سالانه آن ،380 و 946 ميليمتر مي‌باشد. 25 درصد از بارش در بهار، 8/11 در صد در تابستان 9/30 در صد در پاييز و 3/32 درصد در زمستان انجام مي‌شود. اين بارش در دامنه‌هاي رو به جنوب و رو به شرق شديداً كاهش يافته به‌طوريكه ميانگين سالانه آن در ايستگاه چشمه‌خان 241 ميلي‌متر و در رباط قره بيل در شرق ذخيره‌گاه به 209 ميليمتر مي‌رسد.a

دماي متوسط سالانه در ايستگاه تنگراه ( پايين ترين نقطه ذخيره گاه ) حدود 5/16 درجه سانتي‌گراد و در بلندترين نقطه آن حدود 4 درجه سانتي‌گراد است. حداقل و حداكثر دماي ماهانه در پايين‌ترين نقطه ذخيره‌گاه 3/9 و 8/23 درجه سانتي‌گراد و در بالاترين نقطه پارك 5/1- و 1/11 درجه سانتي‌گراد است.a

دماي حداقل مطلق( 25 - ) درجه و دماي حداكثر مطلق (35 + ) درجه گزارش شده است.a

تنوع زيست‌گاه‌: وجود اقاليم خرد، توپوگرافي برجسته از دشت‌ها و ارتفاعات( جهات ناهمواري وخاك متفاوت) و منابع آبي مختلف زيستگاه‌هاي متنوعي را با پوشش گياهي خاص هر كدام پديد آورده است. اين زيستگاه‌ها عبارتنداز: جنگل‌هاي خزان‌كننده مناطق پست و بلند هيركاني، بيشه‌هاي خزان‌كننده مناطق پست و بلند هيركاني، جوامع مختلط جنگلهاي خزان‌كننده و بيشه‌زارهاي خزان‌كننده، جوامع مختلط پهن برگ و سوزني برگ، جوامع مختلط درختچه‌اي و علفي، بيشه‌زارهاي ارس، جوامع كوهسري، رويش گياهان استپي و خشكي پسند.a

تنوع زيستي: پارك ملي گلستان آخرين حد گستره لكه‌داغ قفقاز است. اين منطقه چه از نظر قدمت و چه از نظر تنوع زيستي در لكه داغ قفقاز بي‌نظير است. لكه داغ به مناطقي گفته مي‌شود كه هم داراي تعداد زيادي گونه بوم‌زاد هستند و هم توسط فعاليت‌هاي انساني تهديد و تخريب مي‌شوند. اين مناطق به مراقبت‌هاي ويژه حفاظتي و حفاظت فوري نياز دارند. علاوه بر وجود یک هشتم گونه‌های گیاهی، یک سوم گونه‌های پرندگان، بیش از۵۰‬ درصد پستانداران کشور به دلیل برخورداری از منابع آبی متعدد نظیر چشمه‌ها، رودخانه‌ها، نهرها و آبشارهای متعدد، در این پارک زندگی می‌کنند.a

تنوع گياهي: پارك ملي گلستان در زون گذار( transition ) بين جنگل‌هاي هيركاني، بيشه‌هاي ارس و كوهستان و استپ‌هاي درمنه قراردارد. از نظر منابع آبي داراي مناطق متفاوت و از نظر توپوگرافي از دشت‌هاي مسطح تا پرتگاه‌هاي عمودي با خاك‌هاي متنوع در آن ديده مي‌شود. از اينرو به دليل وجود رويشگاه‌هاي متنوع داراي تنوع گياهي چشمگيري است به‌طوري كه بيش از1350 گونه در اين منطقه تاكنون شناسايي شده‌است. a

پارک ملى گلستان بين دو حوزه نيمه‌نم‌پسند و نيمه خشکى پسند قرار دارد و به‌تدريج در حرکت به طرف شرق، سيماى طبيعى آن به حالت استپيک تغيير پيدا مى‌‌کند، به همين جهت عناصر گياهى نواحى سه گانه فوق را مى‌توان در پارک مشاهده نمود. تنوع و رنگارنگى گياهان اين پارک چنان مناظر زيبائى را به وجود آورده است که نظير آن را در کم‌تر جائى از اين سرزمين مى‌‌توان ديد. افرا، كركو، ارس، مازو، نمدار، خرمندي، انجيلي، زبان‌گنجشک، توسکاى قشلاقى، کلهو، انجير، توت، ملج، داغداغان، ازگيل، وليک، زالزالک، گوجه‌وحشى، شيرخشت، دغدغک، گردو، تمشک، انار وحشى، ‌گلابى وحشى و ... از گونه‌هاى مختلف گياهى پارک محسوب مى‌شوند. در کف جنگل گونه‌هاى بى‌شمارى نظير سرخس‌ها، متامتى و ... پراکنده‌اند. در نواحى خشک‌تر درختچه‌هاى زرشک، تاغ، گز، کاروان‌کش‌، بوته‌هاى کلاه‌ميرحسن، ‌گون، گدار، چوبک، درمنه، خارشتر و ساير گونه‌هاى استپى يافت مى‌شود. a

آبزيان: با تحقيقات انجام شده در رودخانه‌هاي پارك ملي گلستان 11 گونه ماهي متعلق به 8 جنس و 5 خانواده از قبيل از قبيل كولي، سياه‌ماهي، سس‌ماهي، عروس ماهي، قزل‌آلاي رنگين كمان، سگ‌ماهي جويباري (لوچ) شناسايي شده است.a

دوزيستان: وزغ سبز، قورباغه معمولي و قورباغه جنگلي 3 گونه دوزيست پارك مي‌باشند. a

خزندگان: 21 گونه خزنده در اين پارك از قبيل: لاک پشت چهارچنگالی، آگامای صخره‌ای، لوس‌مار، گکوی خزري، مار آبی، سقنقور مارچشم، مارمولك سبز، قمچه مار شناسايي شده‌اند.a

پستانداران: تاکنون 69 گونه پستاندار وابسته به 6 راسته، 21 خانواده و 50 جنس در پارک ملي گلستان شناسايي شده‌است. پلنگ، گربه جنگلي، گربه پالاس، خرس قهوه‌اي، گرگ، روباه، گربه جنگلي، سمور، شوكا، مرال، قوچ و ميش، كل و بز، آهو و گراز از مهترين پستانداران اين پارك مي‌باشند. از راسته خفاش‌ها تاکنون 18 گونه در اين پارک شناسايي شده‌است.a

پرندگان: تنوع گونه‌هاى پرندگان اين پارک به بيش از ۱۵۰ گونه پرنده وحشى مى‌رسد. حدود ۴۸ نوع پرنده در فصل بهار و تابستان در منطقه يافت شده و ۶۲ گونه نيز بومى پارک مى‌باشند. به اين ترتيب حدود ۱۱۰ نوع پرنده در اين پارک زاد و ولد مى‌کنند. علاوه بر اين، ۲۱ نوع پرنده ديگر نيز در زمستان‌ها مشاهده شده و ۱۹ گونه ديگر نيز در مسير مهاجرت خود در اين پارک توقفى کوتاه مى‌کنند. سار صورتى، شاهين بحرى و بال لاکى از اين دسته‌اند. از مهمترين پرندگان اين پارك مي‌توان از قرقاول،‌كبك، تيهو،‌زنگوله بال، كوكر سينه‌سياه و سفيد، ابيا، بلدرچين، قرقي،‌دليجه، سارگپه پابلند، ‌سارگپه، ‌دال، عقاب دريايي دم سفيد، عقلب طلايي، جغد خالدار، عقاب دو برادر، بالابان، هما،‌ داركوب سياه، بلبل،‌ توكاي باغي، سهره، ‌سسک‌،‌زرده پره،‌مگس‌گير، ‌زنبورخورك و دم سرخ نام برد.a

a

a

منابع : a

a

· حسن‌زاده كيابي بهرام، پارك ملي گلستان، سازمان حفاظت محيط زيست، 1372a

· آقاخاني حسين، فلور مصور پارك ملي گلستان، دانشگاه تهران 1383a

· http: //www.jamejamonline.ir تاريخ انتشار: 23/10/1389 a

· http: //www.mehrnews.com/fa تاريخ انتشار: 25/12/1389a

· http: //www.earthwatchers.org/golestana

· http: //www.irna.ir تاريخ انتشار: 26/5/1390a

a