سفيدرود
رودخانة سفيدرودa
كليات a
سفيدرود از رودخانه‌هاي مستقل حوضة آبريز درياي خزر است كه در محدودة شهرستان‌هاي رودبار، رشت و آستانة اشرفيه جريان دارد. سفيدرود رگ حياتي گيلان و يكي از بزرگترين و پرآب‌ترين رودخانه‌هاي كشور و از معتبرترين رودخانة حوضة آبريز خزر است.a
حوضة آبخيز آن در استان‌هاي آذربايجان، اردبيل، كردستان، زنجان، گيلان و محدوده‌اي كوچك از همدان و مركزي قرار گرفته و در محدودة كوه‌هاي البرز و زاگرس و كوه‌هاي مركزي ايران واقع شده است، كه آب آنها از طريق رودهاي زيادي به سفيدرود هدايت مي‌شود. a
a
پيشينهa
در كتب قديم سفيدرود را با نام‌هاي گوناگون از جمله سپيدرود، اسفيدرود، اسپيذرود، سپيذرود خوانده‌اند. a
نام اين رود را در روزگار هخامنشيان، سلوكيان، اشكانيان و ساسانيان به نام قوم‌ايراني كه در كنارش مي‌زيستند، آمارد مي‌ناميدند.a
a
سرچشمهa
منبع اصلي آب رودخانه سفيدرود، از بهم پيوستن رودهاي قزل‌اوزن و شاهرود در پشت سدمنجيل است. اما سرچشمه اوليه آن دامنه‌هاي شمالي كوه‌هاي زاگرس، كوه‌هاي مركزي آذربايجان در جنوب سهند ( باارتفاع 3707 متر) و محدودة ارتفاعات البرز و كوه‌هاي تالش مي‌باشد. a
a
رودخانه‌هاي فرعيa
شاخة اصلي و مهم سفيدرود رود قزل‌اوزن است كه از كوه‌هاي پربرف چهل چشمه استان كردستان سرچشمه مي‌گيرد و پس از عبور از مسيرها پرپيچ وخم در منجيل با رودخانه‌شاهرود در هم آميخته و سفيدرود را تشكيل مي‌دهد. a
سفيدرود درمسير خود رودخانه‌هاي قوره‌خاني، تل‌دره، رودبار، درما، چال ارّه، سياه‌رود، شهران، آسياب رودخان، تاريك‌رود، آلتين كش‌چاي، كلورز، گاورود، فيله‌رودخان، زيلكي، انيزگوراب، اورين و ديسوم رود را دريافت مي‌كند و رودخانه‌هاي گله‌رود، خمام‌رود، توشاجوب و دهكا از آن منشعب مي‌شوند. شاخه اصلي سفيدرود در زيباكنار (30كيلومتري شمال شرقي شهر رشت) وارد دريا مي‌شود.a
a
آبادي‌هاي محل گذرa
سفيدرود از شهرها و روستاهاي رودبار، علي‌آباد پايين، طلابر، توتكابن پايين و بالا، رستم‌آباد، گرم آبكش، چارمان، سياه‌رود كندلات، امامزاده هاشم، گل‌سرك، چشم‌رود، سراوان، قاضيان، آينه‌رو، پناه‌نيدان، كياسرا، لولمان، چولاب، كورپي، آستانه‌اشرفيه، ده‌سر، كينچا، پيچا، نويبجار محله، كياسرو - گذشته و در نهايت به درياي خزر مي‌ريزد. a
a
طول، عرض، عمقa
طول‌سفيدرود از سرچشمه اوليّه قزل‌اوزن تامصب حدود 800 كيلومتر است و از منجيل تا زيباكنار (سفيدروداصلي) 142 كيلومتر مي‌باشد كه 88 كيلومتر در محدودة كوهستان و كوهپايه و 54 كيلومتر در جلگه واقع شده است. a
عرض آن از 100تا 250 متر و عمق آن از 2 تا8 متر متغير مي‌باشد. a
اين رود دومين رود بلند ايران است كه از جنوب غرب به شمال شرق جريان دارد. a
a
وسعتa
سطح حوضة آبريز سفيدرود بالغ بر 67000كيلومترمربع مي‌باشد (شامل حدود 51600 كيلومتر مربع مناطق بلند و كوهستاني و15400 كيلومترمربع دشتو جلگه و پايكوه)a
سفيدرود پس از تلاقي دوشاخة مهم از داخل دره‌اي باريك و طولاني گذشته و رشته ارتفاعات البرز را قطع و وارد دشت گيلان مي‌شود. پهناي دلتاي اين رود 110 كيلومتر و وسعت آن در محل مصب درياي خزر 3600 كيلومتر مربع است.a
a
ساير اطلاعاتa
از نظر توپوگرافي حوضة سفيدرود داراي مناطق بسيار مرتفع و پرشيب، مناطق تپه ماهوري و دره‌هاي عميق آبرفتي است.a
بلندترين نقطه آن قلة 4850متري تخت سليمان اطراف الموت و پايين‌ترين نقطه در مصب رودخانه با 27متر پايين‌تر از سطح دريا مي‌باشد. a
بارندگي‌هاي نسبتاً فراوان، پربرف بودن سرچشمه‌ها و كانون آبگيري دائمي اين رودخانه و شعبات آن، باعث پرآبي و دائمي بودن سفيدرود شده است. a
شيب متوسط بستر آن دركوهستان 0/3 درصد و در محدودة جلگه 0/2درصد مي‌باشد. a
ميزان آبدهي ساليانه آن بطور متوسط 3998/4 ميليون مترمكعب، حداقل آبدهي لحظه‌اي آن 76/5و حداكثر 288/85 مترمكعب و بطور متوسط 126/79مترمكعب در ثانيه در كنار آستان اشرفيه اندازه‌گيري شده است. بر روي شاخه اصلي سفيدرود در محل منجيل و پايين دست تلاقي دوشاخة اصلي سد مخزني عظيم سفيدرود احداث شده است. a
در زلزله مهيب 1369 به اين سد و تأسيسات آن آسيب‌هايي وارد شد كه خوشبختانه جدي و شديد نبود و پس از تعميرات لازم آبگيري پشت سد بعمل آمد.a
سدهاي انحرافي تاريك در محل تونل آب برفومن و سنگر در نزديكي شهر سنگر رشت بر روي سفيدرود احداث شده كه سبب ذخيره‌سازي و بالا‌آمدن آب رودخانه جهت آبياري اراضي كشاورزي و توليد انرژي برق مي‌شود. a
منابع : a
افشين، يدالله، رودخانه هاي ايران، جلد دوم، وزارت نيرو و شركت مهندسين مشاور جاماسب، 1373.a
مفخم پايان، لطف الله، فرهنگ رودهاي ايران، سازمان جغرافيايي كشور،1353.a
جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، جلد دوم (رودها و رودنامه هاي ايران)، گيتاشناسي، 1376.a
بديعي، ربيع، جغرافياي مفصل ايران، اقبال، 1362.a
a