کوير دامغان

کوير دامغانa

آبخيز دامغان عموما منطقه اي مستطيل شکل است با مساحتي برابر با 18700 کيلومتر مربع، در امتداد دامنه هاي جنوب شرقي البرز قرار گرفته است. a

مساحت کوير دامغان در حدود 2391 کيلومتر مربع مي باشد که در قسمت مرکزي چاله زهکشي دامغان قرار گرفته است. دو رودخانه اصلي اين کوير هر دو از کوه هاي البرز سرچشمه مي گيرد عبارتند از رودخانه دامغان که مخروطه افکنه وسيعي در حاشيه شمال غربي کوير دامغان را تشکيل داده است، و ديگري رود خانه حسن آباد است که از طرف شمال شرقي وارد کوير مي شود. اين رودخانه دره اي به گودي 5 متر در داخل کوير ايجاد نمده است.a

علاوه بر رودخانه هاي اصلي فوق، رودخانه هاي کوچک تري نيز از طرف جنوب غربي و شرقي به اين کوير وارد مي شوند که نسبت به رودخانه هاي اصلي آب خيلي کمتري داشته و عموما در اوايل فصل تابستان خشک مي شوند.a

شيب عمومي اين کوير به طرف جنوب غربي است و بين 1050 تا 1094 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. جهت شيب عمومي کوير و جهت دره عميق رودخانه حست آباد نشان دهنده کج شدگي عمومي چاله بطرف جنوب غربي است. بطور کلي مي توان کوير دامغان را به سه بخش زير تقسيم نمود: a

قسمت اول 47 درصد سطح کوير را تشکيل مي دهد، از نوع صفحات مسطح رسوبات رسي يا کفي (Clay flats) مي باشد و قسمت دوم حوزه خيس يا باتلاقي است (Wetyone) که وسعتي در حدود 34 درصد سطح کوير را فرا گرفته، و بالاخره نمکزار (Saltcrust) مرکزي کويري دامغان است که وسعت آن در حدود 19 در صد سطح کوير مي باشد.a

a

الف- صفحات کفيa

سطح کل صفحات رسي يا کفي برابر است با 1124 کيلومتر مربع، و در مجاورت حاشيه کوير قرار دارد. بافت مواد تشکيل دهنده اين رسوبات از نوع ماسه اي، رس هاي سيلتي است که در حالت خشکي بسيار سخت بوده و در زمستان و بهار که خيس مي شود بسيار ليز است. اين صفحات که به طور فصلي خشک مي شوند، بخصوص در بخش شمالي کوير، به خوبي تکامل يافته اند، که به علت مسطح و سخت بودن براي ريل گذاري راه آهن تهران- مشهد مورد استفاده قرار گرفته است.a

همان طور که قبلا متذکر شديم، رودخانه حسن آباد در داخل اين صفحات صاف و بدون بريدگي، دره اي به عمق 5 متر حفر نموده است. فعاليت اخير گسل قطري بر روي انشعابات رود خانه حسن آباد، موجب شده است که بستر هاي اين رودخانه بطور قابل ملاحظه اي جابجا شود. اين صفحات کفي در امتداد جهت شرقي- غربي و در حاشيه جنوبي کوير باريک تر هستند.a

a

ب- حوزه خيسa

حوزه خيس يا بطلاقي دايمي، بطور نوار گونه اي، نمکزار مرکزي را محاصره نموده و در حدود 801 کيلومتر مربع وسعت دارد، بطوري که فقط در فصل تابستان مي توان دو بخش کقي و باطلاقي را از هم تشخيص داد. حوزه خيس به مراتب شور تر از کفي بوده و بطور فصلي از آب پوشيده مي شود و شبکه زهکشي آن بيشتر مستعد تغيير جهت است و گاهي نيز در فصول زمستان و بهار طغيان آب به وضوح آن را مي پوشاند، در حالي که در فصل تابستان از آب اشباع است.a

گسل شرقي- غربي فوق الذکر با ديواره اي به ارتفاع 2-3 متر، در امتداد حاشيه شمال شرقي نمکزار، به داخل حوزه خيس ادامه دارد. وجود مخروط افکنه هاي کوچکي در پايين ديواره پرتگاه نشان دهنده فعاليت و در عين حال جديد بودن اين گسل مي باشد. نزديک بخش مرکزي زبانه مخروط افکنه رودخانه دامغان جريان آب دايمي است و بدون آن که حوزه کفي تشکيل گرديده باشد، حوزه خيس به داخل مخروط افکنه نفوذ مي نمايد. يک چنين شرايط هيدرولوژيکي نيز در حد حاشيه جنوب شرقي کوير ديده مي شود.a

a

ج- نمکزارa

پست ترين بخش کوير، به مساحت 466 کيلومتر مربع، پوشيده از نمکزاري است که بطور نامتقارن و بصورت لوحه اي در حاشيه جنوب غربي کوير قرار گرفته است. در حدود 60 درصد اين نمکزار بوسيله چند وجهي هايي واضح، با لبه هاي برجسته پوشيده شده است. قطر متوسط بزرگترين اين چند وجهي ها به 125 متر مي رسد. هريک از اين چند وجهي هاي بزرگ، خود از چند وجهي هاي کوچکتري تشکيل شده است. چندين حوزه نمکزار خيس ديگر نيز در حد شرقي و غربي نمکزار به چشم مي خورند.a

a

a

a