کوير بزرگ

کوير بزرگ يا چاله کوير در محدوده جغرافيايي 30/54 تا 0/57 درجه شرقي و 30/33 تا 35/30 درجه شمالي در مرکز فلات ايران قرار گرفته است. کوير بزرگ پهناور ترين کوير ايران است که عرض آن در حدود 400 کيلومتر و طول آن 300 کيلومتر است. اين کوير از شمال به دامنه هاي البرز مرکزي و شرقي و از غرب به جاده ارتباطي دامغان به جندق و کوير ريگ جن، از شرق به کوه هاي پير حاجات و ازبک کوه و از جنوب به محور ارتباطي خور- طبس محدود مي شود. a

دقيقا مشخص نيست که کلمه کوير از چه زماني وارد زبان پارسي شده است. بعضي معتقدند که کلمه کوير ريشه اي از کلمه کبير عربي به معني بزرگ دارد و دشت کوير به معناي دشت بزرگ و پهناور است. از ديگر کلماتي که مي تواند ريشه اصلي کلمه کوير باشد گور يا کور اشاره کرد. از آنجايي که اين منطقه در زمان هاي گذشته داراي گله هاي گورخر بوده است و کور در زبان ساساني به معني ساده است مي توان به اين نتيجه رسيد که کوير از ريشه ساساني کلمه کور گرفته شده است. همچنين کپه يا کفه در پارسي پهلوي به معني فنجان يا کاسه بوده است و از آنجا که کوير مانند کاسه اي محصور به کوه هاي اطراف بوده مي تواند وجه تسميه کوير باشد. از ديگر کلمات مي توان به کفره اشاره کرد که ريشه عربي دارد و کماکان در صحراي آفريقا به کوير هاي آن اتلاق مي شود. a

زمين شناسان معتقدند که اين کوير در زمان هاي گذشته درياي کم عمقي به نام تتيس بوده است که در مرور زمان به علت گرمي هوا خشک شده است. در حاشيه شرقي اين کوير در تزديکي شهر بجستان روستايي به نام يونسي وجو دارد که ساکنين آن معتقدند يونس پيامبر (ع) در اين دريا توسط نهنگ بليده شده است. وجود رسوبات لايه در اين کوير فرضيه فوق را براحتي اثبات مي کند.a

قسمت عمده اين کوير بيشتر در نواحي جنوبي و مرکزي پوشيده از باتلاق و در حواشي شرقي پوشيده از تلماسه ها و يا تپه هاي شني مي باشد. در قسمت هاي غربي، اين کوير پوشيده از خاک هاي رسي پف کرده عاري از پوشش گياهي مي باشد. ارتفاع متوسط اين کوير از سطح آب هاي آزاد در حدود 700 متر مي باشد که پست ترين نقطه در حدود650 متر در نواحي مرکزي متمايل به شمال و بلند ترين ارتفاع در شمال درياچه نمک خور و بيابانک در حدود 838 متر است. a

در روزگار گذشته جاده کاروان گذري از طرود به عروسان وجو داشته که به مرور زمان اهميت خود را از دست داده است. عدم وجود پوشش گياهي در عمده پهنه اين کوير و وجود پوشش زمين هاي پست باعث شده که کوچک ترين بارش سبب ايجاد باتلاق هاي مهيبي در اين کوير گردد. از اين رو عبور از اين کوير بدون مطالعات لازم و بررسي دقيق ماه هاي بارش به هيچ عنوان توصيه نمي شود. a

در اين کوير خاک هاي زرد و همچنين نمک سياه به وفور يافت مي شود. قسمتي از زمين هاي اين کوير پوشيده از سوراخ هايي به شکل دهانه آتشفشان است که در اثر تبخير سريع آب و پوکي جنس خاک ايجاد شده است. همچنين چند ضلعي هاي نمک در قسمت هاي جنوبي و مرکزي به وفور يافت مي شود. ميزان دماي هوا در گرم ترين زمان در روز (ماه تير) به حدود 60 درجه و در شب در حدود 25 تا 30 درجه مي باشد. اين اختلاف فاحش دما باعث خرد شدن کامل سنگ ها مي شود. در فصل سرما ميزان دما در روز در حدود 13 تا 17 درجه و در شب در حدود 0 تا 7- است. ميانگين بارندگي در کوير در حدود 2 تا 5 ميليمتر در سال مي باشد.a

کويرهاي مروست، دامغان و خارتوران از کويرهاي واقع در اين منطقه مي باشند. عمده زمين هاي اين کوير پوشيده از باتلاق هاي وسيع و پوشش گياهي آن عمدتا گياهان شور پسند مي باشند.a