سنجاب زميني
سنجاب زمينيa
a
نام فارسی: سنجاب زميني/ كلاهو/ گوركانa
نام انگلیسی: Yellow Ground Squirrela
نام علمی: Spermophilus fulvusa
خانواده: سنجاب‌ها (Sciuridae)a
a
جمعیت: نامعلوم.a
زیست‌گاه: در اراضي رسي و ماسه‌اي مناطق نيمه بياباني و نسبتاً سردسير با پوشش گياهي عمدتاً درختچه‌زارهاي اشنان، گياهان خانواده گرامينه و درمنه، در دشت‌هاي باز مانند قزوين و در دامنه تپه‌هاي مناطق برفگير مانند شهر ماكو زيست مي‌كند. a
پراکنش: سنجاب زميني در قاره آسيا؛ افغانستان، ازبكستان، تاجيكستان، چين، قزاقستان، قرقيزستان، فدراسيون روسيه، تركمنستان، تركيه و ايران پراكنده است. تاكنون در ایران از خراسان رضوی، همدان، کردستان، زنجان و قزوین، تهران و ماكو در شمال غربي ايران گزارش شده است. a
اندازه: طول سر و تنه حدود 240 میلی‌متر، حدود 38 میلی‌متر و وزن به حدود 500 گرم مي‌رسد. a
ریخت‌شناسی: از نظر شکل و اندازه شباهت زیادی به سنجاب ناخن‌دراز دارد. با اين تفاوت كه ناخن‌ها كوتاه بوده و كنار آن بدون مو است. سنجاب زميني نيز داراي جثه كمي كوچكتر، گوش‌هاي کوچک، چشماني درشت، دمي کوتاه و پشمالو است. رنگ پشت بدن زرد با سايه‌اي از رنگ قهوه‌اي در وسط است. در سطح شكمي بدن موها به‌رنگ سفيد است. ناخن‌ها كوتاه و سياه‌رنگ است. a
رژیم غذایی: از گیاهان مختلف تغذیه می‌کند. گاهی به مزراع غلات خساراتی وارد می‌سازد و در برخی مناطق یکی از آفات محصولات کشاورزی به شمار می‌رود .a
زادآوری: در اوایل بهار جفت گیری می‌کند. در اوايل فروردين و اواخر خرداد پس از نزديك 30 روز بارداري، زادآوري و هر بار 4 تا 7 بچه می‌زاید.a
وضعیت حفاظتی: به‌نظر مي‌رسد كه خطر جدي آن را تهديد نمي‌كند.a
a
مطالب قابل توجه: a
- روز فعال است و در صبح و عصر فعالیت بیشتری دارد، در اواسط روز به استراحت می‌پردازد. در مناطق سردسیر با سرد شدن هوا به خواب زمستانی طولانی فرو می‌رود. در اواخر زمستان و اوایل بهار، پس از گرم شدن هوا، از خواب بیدار می‌شود و تا اواخر بهار به شدت فعال است. گاهي اوقات و در تابستان‌هاي گرم و كم غذا نيز لانه خود را با شن و گياهان خشك مسدود و در داخل آن به خواب مي‌رود. a
- سنجاب زميني مواد غذايي را بر روي دو پاي عقبي خود جمع كرده و سرپايي به لانه منتقل مي‌كند.a
- به‌نظر مي‌رسد كه براي دوري از خطر سيلاب ناشي از ذوب برف، دسترسي به رويشگاه‌هاي تازه‌تر، مهاجرت يا جابه‌جايي‌هاي فصلي داشته باشد.a
- معمولاً در گروه‌های نزدیک هم زندگی می‌کنند. سنجاب زميني حس بينايي قويي دارد و براي بهتر ديدن اطراف اغلب در اطراف لانه در حالی که روی دو پا ایستاده است، مشاهده می‌شود و به مجرد احساس خطر، با صدای سوت مانندي كه سر مي‌دهد به بقيه گروه اعلام خطر و به سرعت به داخل لانه می‌رود.a
- لانه اغلب یک راه خروجی دارد كه معمولاً در عمق 50 سانتی‌متری سطح زمین و در خارج از مسير آب باران و برف واقع است. در منطقه زنجان تا عمق 2.5 متري اندازه‌گيري شده‌است. لانه‌تابستاني ساده و دالان‌هاي افقي كم عمق‌تر در مقايسه با لانه‌زمستاني كه داراي اتاقك ذخيره مواد غذايي است.a
- سنجاب زمینی معمولاً با مشاهده مار، آرام و بی سر و صدا سر جای خود ایستاده و در مقابل شروع به تکان دادن دم خود می‌کند، با پاهای خود شروع به پرتاب سنگ کرده و حتی ممکن است گاز نیز بگیرد. دم سنجاب زمینی به هنگام نبرد با مار زنگی بسیار گرم می‌شود و از خود امواج مادون قرمزی ساطع می‌کند که موجب به‌هم خوردن تعادل مار زنگی شده و باعث لغزیدن و لیز خوردن آن می‌شود.a
- سنجاب زميني و سنجاي ناخن‌دراز از نظر ريخت‌شناسي و عادات خصوصيات مشابهي دارند.a
a
منابع : a
1- ضيايي، هوشنگ، راهنماي صحرايي پستانداران ايران، سازمان حفاظت محيط زيست، 1375 a
2- دو فصلنامه آفات و بيماري‌هاي گياهي، بررسي ريخت‌شناسي و زيست‌شناسي Spermophilus fulvus در استان زنجان، محمد مرادي قراخلو و همكاران، شماره 2، اسفند 1385a
- به پيوند‌ها رجوع شود.a