راسته خفاش‌ها
راسته خفاش‌هاCHIROPTERA-a
a
a
راسته خفاش‌ها به دو زیر راسته، خفاش‌های بزرگ (Megachiroptera) و خفاش‌های کوچک (Microchiroptera) تقسیم می‌شوند. از راسته خفاش‌ها تا کنون 7 خانواده و 43 گونه در ایران شناسایی شده است که یک گونه آن به نام خفاش میوه‌خوار از زیر راسته خفاش‌های بزرگ و بقیه از زیر راسته خفاش‌های کوچک هستند.a
خفاش‌ها تنها پستاندارانی هستند که پرواز حقیقی دارند و مانند پرندگان قادرند در هوا پرواز کنند. در این پستانداران،استخوان‌های بازو، کف دست و انگشتان بسیار دراز است و سطح آنها از غشای پوستی نازکی پوشیده شده است که «پره‌بالی» نامیده می‌شود. در اغلب خفاش‌ها غشاء پوستی دیگری به نام «پرده دمی» نیز وجود دارد که فضای بین پاها و تمام یا قسمتی از دم را می‌پوشاند. این پرده‌ها اغلب شفاف و بدون مو هستند.a
خفاش‌ها بعد از انسان وسیع‌ترین پراکندگی را در سطح کره زمین دارند و بعد از جوندگان بیشترین تعداد گونه را شامل می‌گردند. با وجود قدرت بینایی ضعیف، آنها قادرند در تاریکی مطلق به راحتی پرواز کنند و مسیر حرکت و طعمه خود را تشخیص دهند . برخلاف پرندگان که با بالا و پائین بردن بال‌ها پرواز می‌کنند پرواز خفاش‌ها مانند شنا کردن در هوا است. در زمان پرواز پاها نیز مانند شناگرها با دست‌ها هماهنگ است. اين وضعيت بال زدن، قدرت مانور خفاش‌ها در فضا، تغییر سرعت ناگهانی، ایستادن در هوا، معلق زدن و تغییر جهت سریع را بیش از پرندگان براي آنها ايجاد مي‌كند. اکثر خفاش‌ها برای مسیریابی و شکار طعمه از سیستم بازیابی امواج (Echo-Location) که مانند رادار عمل می‌کند، استفاده می‌نمایند. امواج ماوراء صوت که به وسیله دهان یا بینی تولید می‌شود، پس از برخورد با اجسام مختلف، به وسیله گوش‌ها که ساختمان پیچیده‌ای دارند، دریافت می‌گردد. به این ترتیب مسیر حرکت و موقعیت شکار مشخص می‌شود. علاوه بر آن خفاش‌ها به منظور ارتباط با هم صداهای دیگری از طریق لرزاندن تمام بدن، پاها و بال‌ها ایجاد می‌کنند. خفاش‌ها شبگرد هستند، آنها روز را در محل‌های تاریک نظیر غارها، شکاف سنگ‌ها،سوراخ درختان، قنات‌ها و زیر شیروانی‌ها به سر می‌برند، اغلب آنها در موقع استراحت در حالیکه سرشان پایین است با پاهای خود از سقف آویزان می‌شوند. آنها با رها کردن خود از بلندی و باز کردن بال‌ها به آسانی پرواز می‌کنند. ضمناً در این حالت به علت نبودن موانع،بهتر می‌توانند صداها را تشخیص دهند. خفاش‌ها در زمان استراحت با استفاده از زبان و انگشت پا، خود را تیمار می‌کنند. همه خفاش‌ها پس از تاریک شدن هوا استراحتگاه خود را ترک کرده، اغلب برای نوشیدن آب به طرف تالاب‌ها و رودخانه پرواز می‌کنند.a
بعضی از خفاش‌ها در فصل زمستان مسافت زیادی (گاهی متجاوز از 2300 کیلومتر) را طی نموده و به مناطق گرمسیر مهاجرت می‌کنند. برخی دیگر نیز به مجرد سرد شدن هوا به خواب زمستانی فرو می‌روند، در موقع خواب زمستانی، متابولیسم بدن به شدت پائین می‌آید به طوری که میزان اکسیژن مصرفی به یک صدم میزان اکسیژن در زمان فعالیت عادی تقلیل می‌یابد. بسیار از خفاش‌ها در موقع خواب روزانه نیز به حالت رخوت فرو می‌روند. در این موقع درجه حرارت بدن کاهش یافته و میزان اکسیژن مصرفی نیز به یک دهم تقلیل می‌یابد. جفت‌گیری در خفاش‌هایی که خواب زمستانی دارند، معمولاً در پاییز انجام می‌شود، ولی رهاسازی تخمک در ماده‌ها اغلب در اوایل بهار صورت می‌گیرد. بنابراین، اسپرم تمام زمستان را در دستگاه تناسلی ماده می‌گذراند و جنین در بهار تشکیل می‌گردد. در طول زمستان رشد نمی‌کند و در بهار به دیواره رحم متصل می‌شود. خفاش‌هائی که خواب زمستانی ندارند، رهاسازی تخمک و جفت‌گیری در فصل بهار و یا زمان مناسب دیگری انجام می‌گیرد. اغلب خفاش‌ها در سال فقط یک گاهی دو بچه می‌زایند. تعداد کم نوزاد با عمر طولانی خفاش‌ها که گاهی به 30 سال می‌رسد جبران می‌شود.a
خفاش‌ها بارژيم غذايي متفاوت، به شش گروه تقسيم مي‌شوند كه عبارتند از خفاش‌های میوه‌خوار، گُل و گرده‌خوار، خون‌آشام، گوشت‌خوار، و بقیه حشره‌خوارند. این خفاش‌ها حشرات را به وسیله پرده‌های بالی و دمی که مانند تور حشره‌گیری عمل می‌کنند، گرفتار می‌سازند و یا به طور مستیم توسط دهان در هوا شکار می‌کنند و گاهی نیز از روی زمین خفاش‌ها در مقایسه با سایر پستانداران هم‌وزنشان به آب بیشتری احتیاج سرعت دارند. چنانچه در جای گرم و خشک و یا در معرض نور آفتاب قرار گیرند به سرعت آب بدنشان را از دست می‌دهند.a
خفاش‌ها حیوانات بسیار مفیدی هستند. آنها با خوردن تعداد زیادی از حشرات مضر، نقش مهمی در کنترل بیولوژیک آفات و بیماری‌ها ایفا می‌کنند و در اکوسیستم طبیعی دارای جایگاه ویژه‌ای هستند. برخی از آنها نیز در گرده‌افشانی درختان نقش مؤثری ایفاء می‌کنند. تعدادی از پرندگان شکاری و همچنین مارها از گوشت خفاش‌ها تغذیه می‌کنند. در غار شیرآباد واقع در استان گلستان، سمندر غارزی که گونه‌ای کمیاب است از گوشت خفاش‌هائی که کف غار می‌افتند، تغذیه می‌کنند. چنانچه خفاش‌ها امنیت داشته باشند طی نسل‌های متمامدی در یک مکان زندگی می‌کنند. مدفوع خفاش‌ها نیز که در کف غارها انباشته می‌شود کود باارزشی است. خفاش‌ها به بیماری‌ها حساس و قابل ابتلاء هستند.a
a
دشمنان طبیعی خفاش‌ها، مارها، پرندگان شکاری و گاهی خفاش‌های دیگر هستند. داشتن زندگی شبانه و حرکات غیرمعمول، تصویر نادرستی از خطرناکی و شرارت خفاش‌ها در اذهان مردم عامی به وجود آورده است. این قبیل افراد با تخریب زیستگاه و فراری دادن خفاش‌ها،لطمه زیادی به این جانوران مفید وارد می‌سازند. تخریب زیستگاه، استفاده نابجا از سموم و حشره‌کش و تغییر در معماری ساختمان‌ها (در گذشته، اکثر خانه‌ها دارای شیروانی و یا محل‌های برای زندگی خفاش‌ها بودند) باعث شده که نسل خفاش‌ها در کشور ما به سرعت رو به کاهش بگذارد.a