آهو
آهوa
نام فارسی: آهوa
نام انگلیسی: Goitred Gazellea
نام علمی: Gazella subgutturosaa
خانواده: گاوسانان (Bovidae)a
a
جمعیت: مطابق سرشماري رسمي سازمان محيط زيست در سال 1388 نزديك به 17000 رأس آهو در ايران زيست مي‌كنند.a
پراکنش: در عربستان، پاکستان، تبت تا مغولستان، ترکمنستان و ترکیه زندگی می‌کند. در ایران در قزوین، زنجان، اصفهان، تهران، فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان، خوزستان، لرستان، همدان، کردستان، سواحل خلیج فارس و جزیره های خارک و کیش پراکنده است.a
زیستگاه: آهو در مناطق استپی و بیابانی زيسته به خصوص درمنه‌زارهاي واقع در دشت هاي مسطح را ترجيح ميدهد. تاکنون از قزوين، تهران، اصفهان، فارس، کرمان، خراسان، سيستان، بلووچستان، خوزستان، لرستان، همدان، کردستان، آذربايجان و سواحل خليج فارس گزارش شده‌اند. گرچه در برخي مناطق نسل آنها منقرض شده است.a
اندازه: طول بدن آهو 90 تا 130 سانتی‌متر، طول دم آن 15 تا 20 سانتی‌متر، ارتفاع بدنش 60 تا 80 سانتی‌متر و وزن آن 20 تا 45 کیلوگرم است.a
ریخت شناسی: آهو جثه‌ای متوسط، دمی کوتاه، دست و پایی بلند و ظریف، گوش‌هایی بلند و کشیده، شاخ هایی نسبتاً بلند و برآمدگی گواتر مانندی به‌خصوص در فصل جفت‌گیری در زیر گلو دارد. رنگ بدنش قهوه‌ای روشن مایل به نخودی و زیر بدنش سفيد است. دو نوار تیره رنگ از زیر چشم‌ها تا گوشه‌ی لب‌ها امتداد دارد.a
رژیم غذایی: آهو از علوفه و بوته‌ها، به‌خصوص درمنه و غلات تغذیه می‌کند.a
a
زادآوری: جفت‌گیری آهوها در مناطق گرم در اوایل پاییز و در مناطق سرد اواخر آن صورت می‌گیرد. نوزادان پس از 5/5 ماه به دنیا می‌آیند. بچه‌ها اويل يا اواسط بهار متولد مي‌شوند و بيشتر دوقلو هستند. بعد از دو سه روز اول مي توانند دنبال مادرشان بدوند و در سن يک سالگي بالغ مي‌شوند.a
وضعیت حفاظتی: جمعیت این گونه در اکثر مناطق کشور رو به کاهش است.a
a
مطالب قابل توجه: a
a
1- آهوها بیش‌تر در بیابان‌های شنی و رسی زندگی می‌كنند. اغلب در صبح و عصر مشغول به چرا بوده و در ساعات گرم روز در بوته‌ها استراحت مي‌کند.a
2- نام دیگر آهوی ایرانی، آهوی گواتردار است. دلیل این نام‌گذاری آن است که در فصل تولید مثل، زیر گلوی آهوی نر ایرانی متورم و مانند گواتر می‌شود.a
3- در فصل توليد مثل، آهوها قلمرو درست می‌کنند و تجمعاتی از سرگین خود را در مرز قلمروها و مکان های راهبردی قرار می‌دهند که نشان دهنده‌ی مالکیت آن‌هاست. در این فصل آهوهای نر با ترشح غده های واقع در سم و انتهای بدن خود، مرز قلمروها را نشانه گذاری می‌کنند. بين نرها نزاع سختي صورت مي‌گيرد و در اين هنگام، زياد توسط گرگ، شغال و حتي کفتار شکار مي‌شود.a
4- آهوها حیواناتی اجتماعی هستند و به‌صورت گروهی زندگی می‌کنند. در تابستان، گروه‌های آنها کوچک و شامل 2 تا 5 آهوست. اما در زمستان تعداد آهوهای هر دسته افزایش می‌یابد و دسته‌های آهو در فصل زمستان روزانه 10 تا 30 کیلومتر راه می‌روند؛ ولی این مسافت در تابستان تا یک دهم این میزان کاهش می ابد.a
5- بزرگ‌ترین گله‌های آهوی ایرانی در فصل زمستان است و حتی به 200 راس در یک گله هم می‌رسد. در فصل بهار کوچک‌ترین گله‌ها در آهوی ایرانی دیده می‌شود که شامل ماده و فرزندان است؛ چرا که نرهای بالغ در این فصل از ماده‌ها و نابالغ‌ها جدا شده و گله‌نرها را تشکیل می‌دهند. این فصل که در مرکز ایران تقریباً از اواسط اردیبهشت تا اوایل خرداد ادامه دارد، فصل زادآوری آهوی ایرانی است و ماده‌های باردار برای زایمان از گله جدا شده‌اند. آنها پس از گذشت حدود 150 روز دوره بارداری، در محل امنی که معمولاً میان بوته‌های بلند است نوزاد خود را به دنیا می‌آورند.a
6- ازآن‌جا که آهوها در مناطق خشک زندگی می‌کنند که منابع آبی محدود است، بیش‌تر آب مورد نیاز خود را از طریق گیاهان به‌دست می‌آورند. محققان به‌طور غیر منتظره‌اي دریافتند آهوهایی که در وضعیت سخت و خشک کویری مانند خشک سالی قرار گرفته‌اند، ذخیره‌ی چربی بیش‌تری در مغز خود دارند.این موضوع نشان می‌دهد به احتمال زیاد آهوها این چربی را برای این ذخیره می‌کنند که مغز آنها هنگام کم آبی و کم غذایی، دچار کاهش فعالیت‌های سوخت و سازی (متابولیک) نشود.a
7- درمنه و علف‌های شور از گونه‌های مورد استفاده آهو هستند. درمنه گونه‌ای است که به‌واسطه داشتن اسانس زیاد مورد استفاده دام قرار نمی‌گیرد ولی آهوان از این گونه و بعضی دیگر از گونه‌های غیرخوشخوراک برای دام، استفاده می‌کنند. a
8- آهو دونده سریعی است و در صورت لزوم می‌تواند با سرعت حدود 80 کیلومتر بر ساعت از دست شکارچیان ماهری چون یوز و گرگ و دیگر طعمه‌خواران فرار کند. اما مشکل اینجاست که این سرعت را تنها برای مدت کوتاهی می‌تواند حفظ کند و پس از آن خسته شده و از دویدن باز می‌ماند. متاسفانه شکارچیان هم از این نقطه ضعف آهو سوء استفاده کرده و با وسایل نقلیه موتوری مانند جیپ و موتورسیکلت به دنبال آن می‌روند. حیوان بیچاره شاید بتواند از چنگال گرگ‌ها و یوز جان سالم بدر برد اما توان رقابت با موتور را ندارد. a
9- شاخ آهوها دائمی است و تنها یک بار روییده می‌شود. ماده‌ها بدون شاخ يا شاخ هاي كوچكي دارند. طول شاخ آهوی گواتر گاهي به 45 سانتي‌متر مي‌رسد. این شاخ‌ها بسیار زیبا و از روبه رو شبیه به چنگ است. شاخ‌ها در قاعده خیلی به هم نزدیک هستند و به تدریج دور می‌شوند و به خارج و عقب، خمیدگی پیدا می کنند. نوک شاخ ها در انتها کمی به طرف داخل متمایل شده و شبیه S است. هر شاخ 20 تا 27 حلقه دارد.a
10- مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده آهوی ایرانی را در درجه اول باید شکار غیرقانونی و سپس تخریب زیستگاه دانست. کل جمعیت آهوی ایرانی در ایران در سال 2001 بیش از 10هزار رأس برآورد شده که 90 درصد آنها در مناطق حفاظت شده قرار داشته‌اند.a
11- در ایران، علاوه بر آهوی ایرانی دو نوع آهوی دیگر به نام های آهوی کوهی و جبیر زندگی می کنند. جبیرها به آهوی ایرانی شباهت زیادی دارند. اما تفاوت ظاهری آنها در شاخ‌ها و جثه‌ی کوچک‌ترشان است. شاخ های جبیرهای نر نازک، بلند و بدون انحناست و مقدار کمی از هم باز شده است و حلقه‌های برجسته‌ای دارد. در ماده‌ها، شاخ‌ها بلند و محکم است و طول آنها دو سوم طول شاخ نرهاست. جبیرها، برخلاف آهوها، تک‌تک یا در گروه‌های کوچک زندگی می‌کنند. در مقایسه با آهوها، در برابر کمبود آب طاقت بیش‌تری دارند و بیش‌تر آب مورد نیاز بدن خود را از طریق تغذیه از گیاهان تامین می‌کنند. در نتیجه، در مناطق بسیار گرم کویری و در وضعیتی که معمولاً جانوران دیگر کمتر قادر به زندگی هستند، به خوبی زیست می‌کنند. آهوی ایرانی، که سنگین وزن‌تر است، نزدیک به زمین می‌دود و هر از گاهی یک جهش کوچک دارد. ولی جبیر و آهوی کوهی وقتی فرار مي‌كنند پرش‌های بلند دارند و غالباَ زیگزاگی فرار می‌کنند.a
a
منابع : a
1- ابراهيمي، مهرگان، فرهنگ‌نامه حيات وحش ايران، نشر طلايي، 1390a
2- ضيايي، هوشنگ، راهنماي صحرايي پستانداران ايران، سازمان حفاظت محيط زيست، 1375 a
3- http: //www.jamejamonline.ir ، تاريخ خبر، 4/5/1390a
4- خبرگزاری مستقل محیط زیست ایران 11/3/1390a
5- http: //www.hamshahrimags.ir a
6- http: //iren.ir کد خبر : 5490 تاريخ خبر: 21/2/1390a