يوز پلنگ آسيايي
a
یوزپلنگ آسيايي(ايراني)a
a
نام فارسی: یوزپلنگa
نام انگلیسی: Cheetaha
نام علمی: Acinonyx jubatus venaticusa
خانواده: گربه‌سانان(Felidae)a
a
جمعیت: فقط70 تا 100 قلاده در ایرانa
زیست‌گاه: یوزپلنگ در دشت‌ها و تپه‌ماهورهای مناطق استپی و بیابانی زندگی می‌کند.a
پراکنش: يوزپلنگ درقاره‌های آفریقا و در آسیا فقط درايران بنام يوزپلنگ آسيايي يا ايراني زندگی می‌کند. گستره‌ای از بمپور در بلوچستان تا طبس، پارک ملی گلستان در خراسان، منطقه حفاظت شده خوش ییلاق، پارک ملی توران و پارک ملی کویر (سمنان)، نفت شاه در باختران، منطقه حفاظت شده موته در اصفهان، تمام مناطق یزد، منطقه بهرام گور فارس، حاجی آباد در بندرعباس و پارک ملی خبر روچون و راور در کرمان در سالهای قبل زیست‌گاه یوز آسیایی به‌شمار می‌آمد. اما در سالهای اخیر یوز فقط در مناطق نایبندانِ طبس، بافق، دره انجیر و کالمند در استان یزد، ذخیره‌گاه زیستکره توران و پارک ملی کویر در سمنان، میاندشت در خراسان شمالی و بجستان در خراسان رضوی مشاهده شده است.a
اندازه: طول بدن یوزپلنگ 140 تا 150 سانتی‌متر، طول دم آن 60 تا 80 سانتی‌متر ارتفاع بدنش 67 تا 94 سانتي‌متر و وزنش 20 تا 45 کیلوگرم است.a
ریخت‌شناسی: یوزپلنگ سری کوچک، دست و پایی بلند و کشیده، کمری باریک، سینه‌ای بزرگ، دمی بلند و کلفت وگوش‌هایی کوچک و گرد دارد. سطح بدنش از موهاي زبر و خشنی به‌رنگ زرد نخودی تا زرد کم‌رنگ پوشیده است که در قسمت‌های زیرین بدن سفید می‌شود. خال‌های گرد، کوچک، سیاه وتوپری در تمام بدن آن، به استثنای گردن و ناحیه‌ی شکم دیده می‌شود. دو نوارسیاه‌رنگ از گوشه‌ی چشم تا دهان کشیده شده كه به خط اشک معروف است. خط اشك با کم کردن زنندگی نور خورشید، درست مانند عینک آفتابی، از چشمان یوزپلنگ محافظت می‌کند. a
رژیم غذایی: یوزپلنگ از سم‌داران بزرگی مانند آهو ، جبیر، قوچ ، میش، کل و بز و پستانداران کوچکی مانند جوندگان و خرگوش تغذیه می‌کند.a
زادآوری: جفت‌گیری یوزپلنگ‌ها اواسط زمستان و تولد نوزادان در بهار صورت می‌گیرد. زمان بارداري يوزپلنگ 95 روز و تعداد توله‌ها 1 تا 6 و معمولاً ۴ تا ۵ عدد است.a
وضعیت حفاظتی: این‌گونه در ایران به شدت در خطر انقراض قرار دارد.a
a
مطالب قابل توجه: a
1- یوزپلنگ ترکیبی از دو کلمه‌ی یوز و لنگ است. یوز در فارسی، بن مضارع یوزیدن به معنای (جستن جهیدن، جست و جو و طلب کردن) است.a
2- برخورداری‌از ستون‌فقرات‌انعطاف‌‌پذیر، کبد و قلب‌بزرگ،سوراخ‌بینی‌گشاد، ظرفیت‌بالای‌ریه،بدنی‌عضلانی‌و باریک‌‌یوزپلنگ‌را تیز‌روترین‌شکارچی جهان‌ساخته‌است به‌طوري كه با سرعتی‌معادل‌‌‌کیلومتر بر ساعت‌دويده و با گام‌هایی به طول 7 متر ظرف 2 ثانیه سرعت خود را از حالت ایستاده به 70 کیلومتر در ساعت برساند. در این سرعت بالا دم بلند و قوی یوزپلنگ تعادل آن را در سر پیچ‌ها به‌راحتی حفظ می‌کند و به طعمه امکان فرار نمی‌دهد. a
3- یوزپلنگ سرعت بالا را فقط می‌تواند در مسافت‌های کوتاه حفظ نماید، چرا که دویدن با سرعت بالا باعث می‌شود که انرژی بسیار زیادی مصرف کند و پس از طی مسافت 500 متر، دیگر نتواند به دویدن خود ادامه دهد به این‌خاطر یوزپلنگ‌ها به هنگام شکار بسیار نزديك طعمه مي‌شوند تا در همان چند صد متر اول، شکارشان را به چنگ آورند.a
4- یوزپلنگ در حالت استراحت، 60 بار در دقیقه نفس می‌کشد، ولی وقتی که با حداکثر سرعت می‌دود این میزان به 150 بار در دقیقه می‌رسد. قلب جانور در حین استراحت 120 تا 170 بار در دقیقه می زند، ولی وقتی به سرعت می‌دود ، قلبش 200 تا 250 بار در دقیقه می‌زند.a
5- یوزپلنگ پس از دویدن بسیار آسیب‌پذیر است، چون در این حالت آن‌قدر خسته و ناتوان است که حتی توان دفاع از خود را ندارد. a
6- هیچ دو یوزپلنگی را نمی‌توان یافت که خال‌های روی بدن یا صورتشان یکسان باشد و یکی از راه‌های تشخیص یوزپلنگ‌های متفاوت در طبیعت، استفاده از همین خال‌ها است. a
7- پنجه‌های يوز پلنگ بر خلاف گربه‌سانان ديگر هنگام دويدن جمع نمي‌شود و مانند سگ‌سانان ردپایش باقی می‌ماند.a
8- تعداد خال‌های روی بدن هر یوزپلنگ آفریقایی به بیش از سه هزار عدد می‌رسد، ولی تعداد آن در یوزپلنگ آسیایی (ایرانی) کمتر است، چون خال‌های آن بزرگ‌تر و در نتیجه تعداد آن کمتر است. یوزپلنگ ایرانی نسبت به یوزپلنگ آفریقایی دارای هیکل بزرگ‌تر و رنگش روشن‌تر است. همچنين موهاي يوزپلنگ ايراني به دليل داشتن زمستان‌هاي سرد بلندتر است.a
10- چشم‌ها در بالای سر جانور قرار گرفته و به یوزپلنگ این امکان را می‌دهند که وقتی از پشت علف‌ها و بوته‌ها، اطراف را زیر نظر گرفته است، به‌راحتی بتواند بدون این که دیده شود، شکار خود را انتخاب کند.a
11- سابقه استفاده از یوزپلنگ برای شکار و همراهی آن با انسان، به بیش از 5 هزار سال پیش بر می‌گردد که در آن، سومریان و اروپاییان این جانوران را تربیت می‌کردند و برای شکار با خود همراه می‌ساختند.a
12- یوزهای جوان در سنین بعد از نوجوانی و در هنگام جدا شدن از مادر به مدت شش ماه به جهت ایمن بودن از خطرات احتمالی با هم باقی می‌مانند. اما پس از این دوره خواهرها گروه را ترک کرده اما برادرها به زندگی در کنار هم ادامه می‌دهند.a
13- دشمن طبیعی یوز، سگ گله و پلنگ است.a
14- يوزپلنگ‌هاي بالغ به خاطر كند بودن و جمع نشدن پنجه‌هايشان، نمي‌توانند از درخت بالا بروند و اگر مجبور شوند، اين كار را با ناشيگري زياد انجام مي‌دهند.a
15- طول دوره عمر آنها در طبیعت هفت سال گزارش شده اما به‌نظر می‌رسد حداکثر تا ۱۲ سال هم عمر کنند. عمر آنها در اسارت تا ۱۶ سال هم گزارش شده است.a
16- نرها در مراقبت والدینی نوزادان هیچ دخالتی ندارند. بچه‌ها همیشه در حال بازی با یکدیگر بوده و مهارت‌های شکار را با طعمه‌های زنده‌ای که مادر به کنام باز می‌گرداند فرا می‌گیرند.a
17- علارغم ظاهر شبيه به‌هم يوزپلنگ و پلنگ، اين دو گربه‌سان متفاوت از يكديگرند. در حالت ايستاده قامت يوزپلنگ بلندتر وكشيده‌تر بوده و خال‌هاي پوستش توپر است. روي صورت يوز پلنگ خط اشك وجود دارد. يوزپلنگ به دليل باز بودن پنجه‌هايش قادر به بالا رفتن از درخت نيست. يوز پلنگ حيواني ضعيف‌تر از پلنگ است؛ پلنگ به سگ حمله مي‌كند و يوز پلنگ گريزان از سگ و گرگ است. a
a
منابع : a
a
1- ابراهيمي، مهرگان، فرهنگ‌نامه حيات وحش ايران، نشر طلايي، 1390a
2- ضيايي، هوشنگ، راهنماي صحرايي پستانداران ايران، سازمان حفاظت محيط زيست، 1375 a
3- //www.wildlife.ir>a
4- http: //www.irandeserts.coma
5- //hamshahrionline.ir>، تاريخ خبر: 11/07/1386a
6- http: //persianwolf.blogfa.coma