گرگان

رودخانه گرگان (گرگان رود)a

كليات: a

از رودخانه‌هاي مهم و مستقل زير حوضة گرگانرود حوضة آبريز درياي خزر است كه در مناطق مينودشت، علي آباد كتول، گرگان و بندر تركمن جريان دارد.a

سرچشمه: a

رودخانه گرگان از منتهي اليه غربي كوه هاي آلا داغ در خراسان شمالي سرچشمه مي‌گيرد. كوه‌هاي نارچي (با ارتفاع 1875 متر) و بيلي كوه ( با ارتفاع 1598متر) واقع در حدود 40 كيلومتري شمال شرقي شهر كلاله سرچشمه‌هاي اين رودخانه هستند.a

رودخانه‌‌هاي فرعي: a

پس از بهم پيوستن رودخانه‌هاي فرعي قرناوه و مارس رود گرگان شكل مي‌گيرد.a

اين رودخانه در مسير خود شعبات متعددي از جمله رودبار محمد، قره سو(سياه جوب، زريم گل، قره چاي(راميان)، فرنگ، دوغ، قلي تپه، كانال، كال آجي، قيل آباد و زاس(زاو) را در نيز دريافت مي‌نمايد.a

آبادي‌هاي محل گذر: a

گرگانرود از آبادي‌هاي واقع در مسير جريان خود از جمله شهر و روستاهاي آقچه آغاشلي، يل چشمه بالا و پايين، قايرق داشلي، قره يسر بالا و پايين، عزيز آباد، ياساقلق، كسر، زابل آباد، بهلكه، عطالر، آق آباد، حاجي لر قلعه، يولمه، قانقرمه، كتوك، قارمي، كلاله، گنبد كاووس و آق قلا عبور كرده و اراضي آنها را مشروب مي‌نمايد.a

طول، عرض،‌عمق: a

طول رودخانه گرگان از سرچشمه‌اصلي آن تا محل مصب( آبادي خواجه نفس) بيش از 325 كيلومتر است كه در بخش عمده‌اي از مسير خود داراي بستري عميق با ديواره‌هاي قائم و فرسايشي است،‌در برخي مناطق مثل حوالي گنبد كاووس عمق بستر آن تا 30 متري زمين‌هاي اطراف مي‌رسد و در اطراف آقا قلعه تا 10 متر عمق دارد.a

عرض متوسط رودخانه گرگان نيز 15 متر مي باشد كه در بخش دشت گرگان بر اثر طغيان‌هاي متعدد رودخانه و ريزش كناره هاي مسير عرض آن بيشتر مي‌شود.a

جهت جريان رودخانه اغلب از شرق به غرب است. مسير قديمي اين رودخانه از گميش تپه به خزر مي‌ريخت اما از حدود 100 سال پيش فردي به نام حضرتقلي از خوانين ناحيه، مسير جريان آب را به طرف محلي به نام سلاخ تغيير داد و از آن پس رودخانه در وسعت حوضة آبريز رودخانه بيش از 12600 كيلومتر مربع مي‌باشد كه به دو بخش تقريباً مساوي كوهستاني مرتفع و جلگه‌اي پست تقسيم مي‌شود.a

ساير اطلاعات: a

آب رودخانه در مناطق كوهستاني به علت عبور از زمين‌هاي سنگي و شني صاف و زلال است اما در بخش جلگه‌اي و نزديكي محل مصب به دريا بعلت جريان در دشت‌هاي رسي و عبور از اراضي سست و شستن مواد جامه مسير و بستر آب آن كاملاً گل آلود و تيره رنگ مي‌شود.a

شيب متوسط رودخانه در بستر كوهستاني دو درصد و در بستر جلگه‌اي از درصد مي‌باشد. كه حاكي از پرشيب بودن مسير كوهستاني گرگان رود است.a

ميزان آب دهي ساليانه رودخانه به طور متوسط حدود 447/8 ميليون متر مكعب اندازه‌گيري شده است، متوسط آبدهي لحظه اي (دبي) آن نيز 8/5 متر مكعب در ثانيه بوده است.a

گرگان رود در منطقه حاصلخيز دشت گرگان و در ناحيه فعاليت‌ها عمده كشاورزي جريان دارد كه از نظر آبياري بيد با اهميت است. به همين منظور جهت ذخيره آب اين رودخانه بويژه در فصول بارندگي و افزايش بازدهي كشاورزي، در سال 1349 در 20 كيلومتري غرب گنبد كاووس سد وشمگير بر روي اين رودخانه احداث شده است.a

منابع : a

افشين، يدالله، رودخانه هاي ايران، جلد دوم، وزارت نيرو و شركت مهندسين مشاور جاماسب،1373.a

مفخم پايان، لطف الله، فرهنگ رودهاي ايران، سازمان جغرافيايي كشور،1353.a

جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، جلد دوم (رودها و رودنامه هاي ايران)، گيتاشناسي، 1376.a

بديعي، ربيع، جغرافياي مفصل ايران، اقبال، 1362.a

a