تجن

رودخانة تجنa

كليات: a

تجن يكي از رودخانه‌هاي مستقل درياي خزر در زير حوضة نكاء- تجن در شرق شهرستان ساري و جنوب شهرستان‌هاي نكاء و بهشهر جريان دارد. از رودخانه‌هاي مهم و دائمي استان مازندران است.a

a

پيشينه: a

نام تجن از بن تجيدن يا تزيدن با پسوند (ان) ساخته شده كه به معناي بسيار روان و جريان دارنده است. اين رودخانه به دليل عبور از محلي (آّبادي) به نام گرماب، رودخانه گرماب هم ناميده مي‌شود.a

a

سرچشمه: a

تجن از كوه‌هاي هزار جريب و چشمه‌سارهاي متعدد دهستان پشتكوه سرچشمه مي‌گيرد. شاخه‌هاي تجن از كوه‌هاي سياه كنه (ارتفاع 3202 متر)، بادله كوه (ارتفاع 3208 متر)، علي خاني (ارتفاع 2412 متر) و سفيد (ارتفاع 2623 متر) و شاخة اصلي آن از دامنة شمالي كوه شادر (ارتفاع 3251 متر) واقع در حدود 60 كيلومتري جنوب شرقي بهشهر سرچشمه مي‌گيرد.a

a

رودخانه‌هاي فرعي: a

شاخه‌هاي سه‌گانه تشكيل دهندة تجن عبارتند از: شاخة زارم رود در شمال حوضة تجن، شاخة اصلي تجن در مركز و شاخة رود سفيد در جنوب حوضة‌آبريز تجن.a

تجن در حين جريان به سمت درياي خزر رودهاي دره ببر چشمه، ظَلَم رود، پلاروي، شيرين‌رود، امر دره، سالار دره، منور، آب تير جاري و روشن آب را دريافت مي‌كند.a

a

آبادي‌هاي محل گذر: a

رودخانة‌تجن پس از عبور از روستاهاي تل تپه، مال خواست، قلعه سر و كوات در روستاي پشرت با شاخه‌هاي ديگر تلاقي مي‌نمايد. در روستاي تازه آباد، رود سفيد را دريافت مي‌كند و در روستاي بالاكوه با زارم رود تركيب و از وسط شهر ساري عبور كرده در فرح‌آباد به دريا مي‌ريزد.a

ساير آبادي‌هاي در مسير تجن عبارتند از: باباكلا، خارخون، قاري كلا، گرماب، نوده،‌گلورد، گرمستان، علوي كلا، گله‌دون، اردشير محله، سنگ تراشان، پايين درا، آكند، آبمال، كرد خيل، شكتا، پنبه چوله بالا و پايين، سوته و خزرآباد.a

a

طول، عرض و عمق: a

طول رودخانه تجن بيش از 160 كيلومتر مي‌باشد كه از سرچشمه رود سفيد 172 كيلومتر و از سرچشمة زارم رود 192 كيلومتر است. رودخانه تا حدود 10 كيلومتري جنوب ساري بيشتر در مسير كوهستاني و ميان دره‌هاي تنگ و باريك جريان دارد. پهناي رودخانه در طول مسير آن متفاوت بوده ولي در ساري به حدود 200 متر مي‌رسد، در حوالي مصب از پهناي آن كاسته مي‌شود. عمق رودخانة تجن در محل اتصال كوهستان به جلگه ساري را تا 4 متر ذكر كرده‌اند.a

جهت جريان رودخانه ابتدا از شرق به غرب و پس از دريافت رودخانة سالار دره در آبادي شكتا با جهت جنوب به شمال جريان مي‌يابد.a

a

وسعت: a

سطح حوضة آبريز تجن در محل ريگ چشمه 2350 كيلومتر مربع و در جنوب روستاي كرد خيل فرح‌آباد 4000 كيلومتر مربع مي‌باشد. بخش عمده‌اي از حوضة آن كوهستاني و جنگلي است.a

a

ساير اطلاعات: a

بستر رودخانه تجن در قسمت عليا و وسطاي آن سنگلاخي و پس از گذشتن از پل فلزي معروف بين ساري و گرگان كف آن ماسه‌اي است كه تا دريا (به طول 16 كيلومتر) ادامه دارد. a

بعد از پل فلزي اشاره شده تجن براي عبور قايق‌هاي كوچك موتوري و پارويي مناسب است. بنابراين شيب متوسط آن در كوهستان 2 درصد و در جلگه 0/4درصد مي‌باشد.a

رژيم رودخانه هم برفي و باراني است، ميزان آبدهي ساليانه آن 207/4 ميليون متر مكعب و دبي متوسط آن 20 مترمكعب در ثانيه بوده است.a

آب رودخانة تجن در قسمت علياي آن به مصرف كشاورزان مي‌رسد و عمدتاً جريان‌هاي سيلابي و فاضلاب‌هاي متصل به آن به دريا مي‌ريزد. بناي اكثر پل‌هاي بسته شده بر روي رودخانة تجن متعلق به دورة صفويه بويژه دورة شاه عباس اول و پس از آن مي‌باشد، پل معلق ساري نيز در سال 1315ه‍.ش جهت عبور قطار ساخته شد.a

مهمترين سد احداث شده بر روي تجن، سد سليمان تنگه يا شهيد رجايي است كه در سال 1375 در 45 كيلومتري جنوب ساري احداث و در سال 1379 بهره‌برداري گرديد.a

منابع : a

افشين، يدالله، رودخانه هاي ايران، جلد دوم، وزارت نيرو و شركت مهندسين مشاور جاماسب، 1373.a

مفخم پايان، لطف الله، فرهنگ رودهاي ايران، سازمان جغرافيايي كشور،1353.a

جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، جلد دوم (رودها و رودنامه هاي ايران)، گيتاشناسي، 1376.a

بديعي، ربيع، جغرافياي مفصل ايران، اقبال، 1362.a

a