كارون
رودخانة كارون(آب بهشت آباد، شطيط)a
كليات: a
كارون از رودخانههاي مستقل حوضة آبريز خليج‌فارس است و پرآب‌ترين و بزرگترين رودخانة ايران، مي باشد. حوضة آبخيز آن در استان‌هاي چهارمحال و بختياري، كهكيلويه و بويراحمد، خوزستان و لرستان واقع شده است.a
پيشينه: a
كارون و سرشاخه‌هاي آن، گهواره قديمي ترين تمدن يكجا نشين بشري شناخته شده در ايران يعني تمدن عيلام است. لسترنج معتقد است لفظ كارون از لفظ كلمة كوهرنگ گرفته شده و كوهرنگ نام كوههاي سرچشمه كارون است. به نظري برخي از قدماي مورخ، كارون همان «يسي تيگريس» يعني دجله قديم است كه نئارخوس به قصد پيوستن به اسكندر با كشتي از آن عبور كرد.a
عرب‌ها كارون را «دجيل اهواز» مي‌شناسند، بعضي نيز كارون را كرند، كرن و كرنگ بمعناي زرد و حنايي مي‌نامند كه معرف زردكوه بختياري بعنوان سرچشمه اصلي آن است.a
سرچشمه: a
سرچشمة‌اوليه رودخانه و شاخه‌هاي اوليه و پر آب آن(ارمند و بازفت و چشمه ديمه) در كوههاي زاگرس و زردكوه بختياري قرار دارد. قلل مرتفع زاگرس مياني مثل قلة دنا (با ارتفاع 4409 متر)، دز كوه گرين (با ارتفاع 3645 متر) و اشترانكوه (با ارتفاع 4050 متر) منابع اصلي تأمين آب كارون هستند.a
رودخانههاي فرعي: a
شاخة اوليه كارون آب كوهرنگ نام دارد، اما كارون اصلي پس از تلاقي رودخانههاي كيار و آب جونقان با كوهرنگ در محل آب بهشت آباد شكل مي‌گيرد.a
در طول مسير كوهستاني و جلگه‌اي رودخانههاي دز، آب سر حوض، آب سرخون، آب شلال، آب كيارس، آب كرمي، آب كوهرنگ، چشمه سه برون، خرسان، درازنا، دله، سبزآب، سبزكوه، شور، كره، بلوط، مرغاب، شيرين آب، تنگ محمود، آب جونقان، كارگر، كيار و منج را دريافت مي‌كند و نهرمقيلي از آن منشعب مي‌شود.a
آبادي‌هاي محل گذرa
رودخانه كارون از آبادي‌هاي بهشت آباد، عزيز آباد، نوتوگي، آب سرده، شوران، بالد، كاوند، گل سفيد، جوزستان، بزنگان، دورك، دره بيد، ستروك، كل كله، فارسون، شهرك سونك، كرستان، سربيشه، چم مولا، پس قلعه، شاپوري، ميراحمد، شهرك شيوند، جوكار، باجول شالو، بادام زار، زيوار، ده شيخ، پيركنارك، شهرك سد، نره‌كا، چم هوله، سيدگتوند، كوشكك، شهر شوشتر، شهرك شهيد نورمحمدي، فياض آباد، گوبر، عرب حسن، ابوعمود، چم حميد، شهر ملاثاني،سيد خلف، عباسيه، شهر ويس، ابوقال، كوت سيد عنابه، لسانيه،عامريه، شهر اهواز، مظفري،بريچه، بيوض، مزبان، چميان، در يسيه، كفيشه، شهردارخوين، سليمانيه، حفارشرقي و شهر خرمشهر مي‌گذرد و به رودخانه بهمن شير مي‌ريزد.a
طول، عرض، عمقa
طول رودخانه كارون بيش از 800 كيلومتر است كه هم در مناطق كوهستاني و هم در نواحي كوهپايه و جلگه‌اي كشيده شده است.a
اما پهنا و ژرفاي آن در طول مسير طولاني آن متفاوت است. در محل تلاقي با رودخانه دز پهناي آن بين 250 تا 300 متر ، در جنوب اهواز 400 متر و در حوالي خرمشهر از 350 تا 900 متغير مي‌باشد.a
عمق آن در قسمت كوهستاني (زردكوه) 4 متر و در نزديكي اهواز بين 2 تا 4 متر است.a
بعلت عبور كارون از ميان كوههاي بختياري و دره‌هاي پر پيچ و خم زاگرس انواع جهت ها را در آن مي‌توان ديد اما در كوهپايه جهت آن شرق به غرب ودر جلگه‌از شمال به جنوب در جريان مي‌باشد.a
وسعت: a
مساحت حوضة آبريز كارون 66930 كيلومتر مربع مي‌باشد كه حدود 45630 كيلومتر مربع آنرا مناطق كوهستاني و 21300 كيلومتر مربع آنرا دشت‌ها و جلگه‌ها و مناطق كم ارتفاع در بر مي‌گيرد.a
ساير اطلاعات: a
كارون تنها رودخانه قابل كشتيراني كشور است كه از اهواز تا حد فاصل مصب براي كشتي‌هاي كوچك قابل استفاده است. حتي در خرمشهر مشكلي از نظر پهلوگرفتن كشتي‌ها وجود ندارد.a
در جلگه خوزستان بستر رودخانه در عمق 10 تا 15 متري از زمين‌هاي اطراف قرار گرفته است.a
منبع تغذيه كارون نزولات جوي است، بنابر اين داراي جريان آب دائمي فراواني است كه حجم آب ساليانه آن بيش از 24 ميليارد متر مكعب و ميزان آبدهي لحظه‌اي آن به طور متوسط 736/5متر مكعب در ثانيه است.a
شيب متوسط بستر كارون در كوهستان 1 درصد و در جلگه‌كمتر از 1 درصد است.a
سدهاي مختلفي بر روي كارون ساخته شده‌اند كه مهمترين آنها كارون 1، كارون 3، كارون 4، مسجد سليمان سد گتوند عليا و سد تنظيمي گتونه مي‌باشد.a
همچنين روزانه حدود 20 هزار مترمكعب آب رودخانه كرخه توسط كانال شهيد چمران به رودخانه كارون منتقل مي‌گردد.a
منابع : a
افشين، يدالله، رودخانه هاي ايران، جلد اول، وزارت نيرو و شركت مهندسين مشاور جاماسب، 1373.a
مفخم پايان، لطف الله، فرهنگ رودهاي ايران، سازمان جغرافيايي كشور،1353.a
جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، جلد دوم (رودها و رودنامه هاي ايران)، گيتاشناسي، 1376.a
بديعي، ربيع، جغرافياي مفصل ايران، جلد اول، اقبال، 1362.a