زرينه رود

رودخانه زرينه رود (چم جغتاي)a

كليات: a

زرينه رود از رودخانه‌هاي مستقل حوضه آبريز درياچة اروميه و يكي از مهمترين و طولاني ترين رودخانه‌هاي اين حوضه محسوب مي‌شود كه در شهرستان‌هاي مريوان و سقز دراستان كردستان و شهرستان‌هاي شاهين دژ و مياندوآب دراستان آذربايجان غربي جريان دارد.a

پيشينه: a

در دوره مغولان در ايران اين رودخانه را با نام مغولي (چغنو) يا (جغتاي) برگرفته از نام پسر دوم چنگيزخان به خاطر خروشان بودن آن ناميده اند كه امروزه به زبان محلي به آن (چغاتو) (جغتي و جغتو) مي‌گويند.a

سرچشمه: a

شاخه‌هاي اوليه و اصلي زرينه رود كه بنام‌هاي چم چغاتو و خورخور ناميده مي‌شود از دامنه‌هاي كوه‌هاي چهل چشمه كردستان واقع در حدود 50 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز سرچشمه مي‌گيرد.a

كوه‌هاي سلطان آغزنو( با ارتفاع 4805 متر)، شاخه رش( با ارتفاع 2680 متر)، كشك رقه (با ارتفاع 2355)، كنه شمشم(با ارتفاع 2430 متر)، يا زين ( با ارتفاع 2286 متر)، قره الياس (با ارتفاع 2702 متر) و حام الياس(با ارتفاع 2575 متر) منابع تأمين آب زرينه رود هستند.a

رودخانه‌هاي فرعي: a

زرينه رود در مسير خود از ابتداي تشكيل، رودخانه‌هاي فرعي چم بياندره، چم بايدر، چم گوره قلعه، چم سقز،‌خرخره، ساروق، چم قوره، حاچه سو، اخچه، خلج، دو آبه، آجرلو و قوري چاي را دريافت نموده و در روستاي قره گزلو وارد درياچه اروميه مي‌شود.a

آبادي‌هاي محل گذر: a

زرينه رود از شهرها و آبادي‌هاي كاني تمرخان، تراق تپه، قمچان، بسطام، خوشه دره، يوخلو، سوته طاله جار، موزون، قشلاق پل، قلعه جقه، آرنيان، موزن، حسن آباد گوارز، ساري قميش، كركره، محمود آباد، خولينه، قيزكرپي، شاهين دژ، مهستان آباد، سنگلاخ، احمد آباد، ينگي ارخ، آغچه لو، كشاور، نجار، گوجلو، آيديشه، نوروزلو، گاوميش گلي، قره ورن، مياندوآب، قره تپه، حاجي بهزاد، حسن كندي، كوسه لر عليا وسفلي، اوچ تپه، حاصل قويي، چليك، حيران و نظام آباد گذشته و آنها را مشروب مي‌نمايد.a

طول و وسعت: a

طول مسير زرينه رود را از 285 تا 300 كيلومتر ذكر كرده‌اند كه از منشأ تا شاهين دژ جنوب به شمال و پس از آن با جهت جنوب شرق به شمال غرب جريان دارد.a

وسعت حوضة آبريز زرينه رود 11000 كيلومتر مربع مي‌باشد كه شامل مناطق كوهستاني، جلگه‌اي و دشت مي‌شود.a

ساير اطلاعات: a

زرينه رود در ماه‌هاي اسفند و فروردين سيلابي و پر آب بوده و طغيان آن باعث وارد آمدن خسارات زيادي به مناطق اطراف مي‌شود.a

بستر رودخانه بعلت زمين‌هاي سست و شيب‌دار و نيز سرعت زياد رودخانه، شسته شده و همواره داراي گل و لاي فراوان است كه سبب باتلاقي شدن گسترده دلتاي رودخانه مي‌شود.a

شيب بستر كوهستاني آن 0/4 درصد، شيب بستر جلگه‌اي 0/1 درصد و متوسط شيب آن 0/3درصد مي‌باشد.a

ميزان آبدهي سالانه زرينه رود به طور متوسط 1958 ميليون متر مكعب و آبدهي لحظه‌اي آن 185 مترمكعب در ثانيه اندازه‌گيري شده است.a

از تأسيسات مهم ايجاد شده بر روي زرينه رود،‌احداث دو سد مهم به نام‌هاي سد خاكي زرينه رود و سد انحرافي نوروزلو مي‌باشد كه بيش از 100000 هكتار از اراضي كشاورزي منطقه را سيراب مي‌نمايند.a

منابع : a

افشين، يدالله، رودخانه هاي ايران، جلد اول، وزارت نيرو و شركت مهندسين مشاور جاماسب، 1373.a

جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، جلد دوم (رودها و رودنامه هاي ايران)، گيتاشناسي، 1376.a

هويدا، رحيم، جغرافياي چيچست يا درياچه رضائيه، انتشارات دانشگاه آذرابادگان (دانشگاه تبريز)، 1355.a

بديعي، ربيع، جغرافياي مفصل ايران، جلد اول، اقبال، 1362.a