نواحي اقليمي ايران

اقاليم و نواحي زيست محيطي ايرانa

برخورداري از وسعت و موقع جغرافيايي، وضعيت توپوگرافي(ناهمواري) و تنوع اقليمي، شرايط زيستي متفاوتي در پيكره سرزمين ايران پديد آورده و آن را به چند ناحيه اكولوژيك تقسيم نموده است.a

الف- جلگه و دامنه‌‌هاي كوهستاني شماليa

مرطوب‌ترين و پرگياه‌ترين بخش از ايران به‌شكل يك نوار باريك و قوسدار در شمال اين سرزمين قرار دارد. اين ناحيه از كوه‌هاي تالش در جنوبغربي درياي مازندران آغاز و سپس به موازات جنوب دريا و دامنه‌هاي شمالي كوه‌هاي البرز و تا جنوب شرقي امتداد مي‌يابد. اين ناحيه از دو بخش جلگه و كوهستان تشكيل شده است. در اين ناحيه با كم و زياد شدن فاصله كوه با ساحل، موقع و جهت ارتفاعات، خرده نواحي ديگري وجود دارند كه هر كدام با تفاوت در وسعت، متوسط دما و روزهاي يخبندان و بارش، شرايط زيستي متناسب در پوشش گياهي و بهره‌برداري‌هاي كشاورزي را فراهم مي‌كنند. مهمترين ويژگي‌هاي طبيعي اين ناحيه عبارتند از: a

1- ميانگين بارش سالانه از شرق به غرب كاهش مي‌يابد تا جايي كه از نزديك به 2000 ميليمتر در ساحل غربي(بندر انزلي) تا به 600 در ساحل شرقي(گرگان) كاهش مي‌يابد. در نواحي كم‌بارش‌تر مانند دشت گرگان در استان گلستان گندم، پنبه و دانه‌هاي روغني، در جلگه‌هاي مازندران و گيلان به‌دليل بارش و دسترسي بيشتر به آب‌هاي جاري برنج كشت مي‌شود.a

2- فاصله كوه با دريا در همه‌جاي اين ناحيه يكسان نيست. در جنوب غربي و در مركز اين ناحيه جلگه باريك و كم وسعت مي‌شود.a

3- به‌دليل نقش تعديل كننده دمايي دريا، مناطق نزديك به ساحل بدون يخبندان است و در اين مناطق مركباتي مانند پرتقال و ليمو به ثمر مي‌نشيند.a

4- بيشتر پوشش جنگلي اين ناحيه در ارتفاعات قرار دارند.a

5- به‌دليل فاصله كم كوه تا دريا، رودهاي كوچك قبل از ادغام به دريا مي‌رزند و رودخانه بزرگي در اين ناحيه ايجاد نمي‌شود.a

6-سفیدرود، هراز، گرگان، اترک از مهمترین رودهای ناحیه محسوب گشته و از بین تمام رودها مسیر سفیدرود از همه طولانی‌تر بوده و در منجیل سدی به همین نام بر روی آن احداث گشته و در موقع پیوستن به دریا دلتای وسیعی را به وجود می‌آورد.a

ب- شمال غربیa

اين منطقه که به شکل چهار گوشه نامنظم تمام استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل و شمال استانهای کردستان و زنجان را در بر می‌گیرد. مهمترين ويژگي‌هاي طبيعي اين ناحيه عبارتند از: a

1- توپوگرافي اين ناحيه به‌صورت یک سری از فلات‌های منقطع و مرتفع با ارتفاع متوسط در حدود 2000 متر جلوه‌گری می‌کند. مخروط‌های بزرگ آتشفشاني سبلان در شمال شرقی و سهند در وسط اين ناحيه قرار دارند.a

2- اقليم اين ناحيه نسبتاً معتدل است. مياگين بارش سالانه در ارتفاعات به 1000 ميليمتر و در دشت‌ها به كمتر از 300 ميليمتر مي‌رسد.a

3- دریاچه ارومیه یکی از عوارض طبیعی این سرزمین بوده و تقریباً در ارتفاع 1300متری از سطح دریا بوجود آمده است. در ساليان گذشته طول دریاچه به 150 و عرض آن به حدود 50 کیلومتر می‌رسيد. به دليل خشكسالي و بداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني مساحت پهنه آبي درياچه به‌نصف كاهش يافته است. دریاچهٔ ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچهٔ داخلی ایران و دومین دریاچهٔ بزرگ آب‌شور دنیا می‌باشد.a

4- در دشت‌هاي اين ناحيه غلات به‌صورت ديمي و آبي، همچنين محصولات باغي به‌غير از مركبات (به‌دليل وقوع يخبندان) كه بيشتر در نواحي كوهستاني معتدل كشت مي‌شود.a

5- ارتفاعات بلند ناحيه شمال غربي ايران داراي مهمترين مراتع براي پروش دام است. متراكم‌ترين پوشش گياهي، جنگل‌هاي ارسباران واقع در شمال آذربايجان شرقي است. a

ج-ارتفاعات زاگرس a

كوهستان زاگرس از شمال غرب ايران با ارتفاع بيشتر آغاز و پس از اشغال كامل منطقه غرب اندك اندك انحنا يافته و با كاهش ارتفاع تا شمال خليج فارس امتداد مي‌يابد. مهمترين ويژگي‌هاي طبيعي اين ناحيه عبارتند از: a

1- كوه‌هاي زاگرس با وسعت بيشتر از البرز، سرچشمه بزرگترين رودهاي ايران مانند كارون و كرخه است.a

2- زاگرس را مي‌توان به شمال غربي با اقليم نيمه‌مرطوب و زاگرس جنوب شرقي با اقليم نيمه خشك تقسيم نمود. در شمال غربي زاگرس جنگل‌هاي غربي ايران با درختان بلوط، ون و بنه ( پسته وحشي ) وجود دارد.a

3- مراتع ييلاقي و قشلاقي وسيع، بزرگترين جمعيت‌هاي عشايري ايران در زاگرس را پديد آورده است. a

د-نواحي نيمه بياباني فلاتيa

بيشتر مساحت ايران در ناحيه‌اي با ميانگين بارندگي 250 تا 120 ميليمتر است. سرزمين‌هاي واقع در اين نواحي، دشت‌هاي كوهپايه‌اي مشرف بر داخل فلات ايران از كوه‌هاي البرز و زاگرس و كوهستان‌هاي مركزي را در بر مي‌گيرد. مهمترين ويژگي‌هاي طبيعي اين ناحيه عبارتند از: a

1- در دشت‌هاي واقع در نيمه جنوبي نواحي نيمه‌بياباني ايران مانند جيرفت، بم و طبس به‌دليل نداشتن روزهاي يخبندان نخيلات و باغات مركبات كشت مي‌شود.a

2- با كاهش ارتفاع رو به دشت و تغذيه مناسب منابع آبي زيرزميني در كوه‌ها، در اين نواحي از قديم‌الايام شرايط مناسبي براي احداث قنات و كشاورزي فراهم بوده است. رودهاي جاري منتهي به دشت مانند زاينده‌رود و جاجرود نيز در ايجاد شرايط مناسب زيست معيشتي در اين نواحي نقش داشته‌اند.a

3- در در دشت‌هاي واقع در نيمه شمالي نواحي نيمه‌بياباني ايران اختلاف درجه حرارت بين زمستان و تابستان به بيش از 45 درجه نيز مي‌رسد. ثبت دماي بالاتر از 44 درجه براي گرمترين روزهاي سال و روزهاي يخبندان در زمستان مبين اين ويژگي است.a

چ-نواحي بياباني مركزيa

بخش مركزي فلات ايران به شكل گودالي در ميانه اين سرزمين قرار گرفته است. كوير لوت، دشت كوير و چاله جازموريان قسمت عمده اين نواحي را تشكيل مي‌دهند. مهمترين ويژگي‌هاي طبيعي اين ناحيه عبارتند از: a

1- ميانگين بارش كمتر از 120 ميليمتر و با توزيع زماني نامناسب است. a

2- اختلاف دماي شب و روز و فصول سرد با فصول گرم سال بسيار شديد است.a

3- زمين‌هاي شور و بدون پوشش گياهي، شن‌زارهاي روان، كمي منابع آبي زيرزميني و مراتع فقير شرايط زيست معيشتي سختي را در اين نواحي ايجاد كرده است. a

و-جلگه خوزستان و سواحل جنوبيa

اين نواحي حاشيه‌ي فلات ايران را در جنوب با جلگه‌هاي خوزستان، شمال خليج فارس و درياي عمان تشكيل مي‌دهد. جلگه خوزستان با خاك حاصلخيزتر، منابع آبي جاري و ميانگين بارش بيشتر( بيش از 300 ميليمتر) از مناطق مهم كشاورزي كشور و متمايز از سواحل جنوبي كشور است. مهمترين ويژگي‌هاي طبيعي اين ناحيه عبارتند از: a

1- در جلگه خوزستان، كناره‌هاي خليج فارس و درياي عمان به دليل قرار گرفتن در عرض‌‌هاي پايين جغرافيايي داراي اقليم گرم و به دليل مجاورت با خليج فارس و اقيانوس هند مرطوب است. تابستان‌ها بسيار گرم و مرطوب و زمستان‌ها معتدل است. نيمه گرم سال از اواسط بهار تا اوايل پاييز را در بر مي‌گيرد. گرما در گرمترين روز سال به 53 درجه سانتي‌گراد در اهواز مي‌رسد. a

2- رودهايي مانند كرخه، كارون و جراحي از كوه‌هاي زاگرس و از شمال و غرب وارد جلگه خوزستان مي‌شوند. اين رودها با رسوبات آبرفتي خاك اين جلگه را حاصلخيز و آب لازم براي كشاورزي در اختيار قرار مي‌دهند. a

3- در كناره‌هاي خليج فارس و درياي عمان به دليل بارش كم و در دسترس نبودن منابع آبي، نقاط مستعد براي كشاورزي بسيار محدود است. پوشش گياهي مهم در جنوب كشور مربوط به جنگل‌هاي مانگرو يا حرا است كه تنها در قسمت‌هايي از سواحل جزر و مدي جنوب كشور مانند عسلويه در استان بوشهر، چابهار در سيستان و بلوچستان و جاسك و قشم در استان هرمزگان روييده‌اند. دو گونه مهم درختان حرا و چندل پوشش گياهي جنگل‌هاي ساحلي را تشكيل مي‌دهند. a

a