هما
هماa
نام فارسی: هماa
نام انگلیسی: Lammergeiera
نام علمی: Gypaetus barbatusa
خانواده: قوشیان (Accipiteridae)a
جمعیت: جزو پرندگان حمایت شده در ایران است که از جمعیت رضایت بخشی نیز برخوردار نیست. در حال حاضر جمعیت اندک باقی مانده با مشکل کمبود تنوع ژنتیکی مواجه است.a
پراکنش: در ترکیه و در کوهستان‌های خاورمیانه و آسیا زادآوری دارد. در اتیوپی و آفریقای جنوبی نیز دیده می شود. در اروپا به کوهستان‌های پیرنه و کوهستان‌های کشور یونان محدود است. در ایران در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس دیده می‌شود. هُما، پرنده‌ای بومی ایران است و تعداد قابل توجه‌ی آنرا در پناهگاه حیات وحش خبر و روچون در محدوده شهرستان بافت مي‌توان دید.a
زیست‌گاه: در کوهستان‌ها و صخره‌های بلند و دور افتاده زندگی می‌کند.a
اندازه: طول بدن آن 102 تا حدود 125 سانتی‌متر و طول بال 235 تا 275 سانتی‌متر است. هما بزرگ‌ترین کرکس ایران به شمار می‌رود. وزن آن ۴.۵ تا ۷.۵ کیلوگرم است.a
ریخت‌شناسی: روی تنه و بال‌های هما سیاه، زیر تنه قهوه‌ای کم رنگ و نارنجی مایل به قرمز، سر نارنجی رنگ و اطراف چشم و ناحیه‌ی پس منقار سیاه رنگ است. آن‌ها نوک بسیار کوتاهی دارند که نیم نوک بالایی بلند‌تر و قلاب شکل است. انتهای بال‌ها گرد است. پاهایی قوی و چنگال‌های محکم قلاب‌دار و دم بلند و لوزی شکل دارند. یک دسته موی سیاه سبیل مانند در زیر منقار آن‌ها دیده می‌شود. نر و ماده شبیه هم هستند. پرنده نابالغ سر و گردنی تیره دارد.a
رژیم غذایی: غذای هما لاشه‌های حیوانات و مغز استخوان‌های آن‌هاست. a
زادآوری: همای ماده 1 تا 2 تخم سفید با خال‌های قهوه‌ای می‌گذارد و 55 تا 60 روز روی تخم‌ها می‌خوابد. جوجه‌ها ، 107 تا 111 روز در لانه می‌مانند.a
وضعیت حفاظتی گونه: این پرنده نیازی به برنامه‌ی ویژه‌ی حفاظتی ندارد.a
a
مطالب قابل توجه: a
- هما بزرگ‌ترین کرکس ایران است. کرکس‌ها رفتگران طبیعت هستند. آن‌ها با تغذیه از لاشه‌ها به پاکیزگی طبیعت کمک می‌کنند.a
- از نظر ریخت شناسی، هما به دیگر لاشخورها شباهت زیادی ندارد. طرح مشخص بدن در حال پرواز، این پرنده را از سایر لاشخورها متمایز می‌سازد و بیشتر به یک شاهین عظیم شباهت دارد. پرهای روی صورت این پرنده از دو طرف منقارش آویزان و شبیه سبیل است.a
اغلب کرکس‌ها گردن و سر بدون پر دارند. این سر بدون پر، پس از تغذیه از لاشه‌ها و آلوده شدن، راحت‌تر در آفتاب ضدعفونی و پاک می‌شود. اما هما از نظر تغذيه با دیگر کرکس‌ها تفاوت دارد و سر و گردن آن پوشیده از پر است. هما علاقه‌ی فراوانی به مغز استخوان دارد و برای به‌دست آوردن این ماده‌ی مقوی، به سراغ اسکلت بازمانده از لاشه‌خواري جانوران ديگر می‌رود. هما قطعات بزرگ و سنگین استخوان را با چنگال یا نوک بزرگ خمیده‌اش به آسمان می‌برد و پس از اوج گیری کامل، آن‌ها را روی سنگ‌های مناطق کوهستانی پرتاب می‌کند.اين پرنده اگر در اسارت رشد کرده باشد، باز هم از همین روش برای شکستن استخوان‌ها استفاده می‌كند.a
هما از لاشخورهای دیگر فعالتر و معمولاً تک‌زی است ، گاهاً آنرا مرغ استخوان خوار نیز می‌نامند و اینگونه خواندن این پرنده بدین سبب است که استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد بر روی سنگ‌ها و صخره‌ها رها می‌کند تا خرد شوند و از تکه‌های اسخوان نیز تغذیه می‌کند، در واقع استخوان خواری از عادات تغذیه این پرنده زیبا است. a
- هما لانه‌ی خود را در صخره‌ها، در جایی می‌سازد که دسترسی به آن امکان پذیر نباشد. این لانه به مناطق دیگر کوهستان مشرف است تا پرنده بتواند همه‌جا را زیر نظر داشته باشد. جفت‌های نر و ماده تا آخر عمر با هم می‌مانند. کرکس‌ها هر سال هنگام تخم‌گذاری، لانه‌ی سال گذشته‌ی خود را بازسازی می‌کنند و کرکس ماده در آن 1 تا 2 تخم می‌گذارد. معمولاً تنها یکی از جوجه‌ها زنده می‌مانند و بزرگ می‌شود.a
- یکی از عادت‌های هما در هنگام تمبز و مرتب کردن پرهای سینه ،استفاده از ترکیبات آهن‌دار موجود در این گونه سنگ‌های مناطق کوهستانی است. اکسید آهن باعث می‌شود پرهای سطح شکمی پرندگان بالغ، بیش تر نارنجی پررنگ دیده شود. هما با این کار، علاوه بر از بین بردن حشره های ذره بینی موجود در میان پرهای خود، باعث استحکام و حفاظت بیشتر از پرهای آسیب دیده‌اش نیز می‌شود. هما هیچ‌گاه شاه‌پرها و پرهای زیر بال‌های خود را به این ماده آغشته نمی‌کند، زيرا اکسید آهن خاصیت عایق بودن سطح پرها را در برابر باد از بین می‌برد.a
- هما در ادبيات و فرهنگ اسطوره‌اي ايران جايگاه ويژه‌اي دارد. در داستان‌ها و اساطیر ایرانی، نام هما مرغ سعادت است که بر سر هر کس می‌نشست، او را به سلطنت می‌رساند.a
a
منابع : a
1- ابراهيمي، مهرگان، فرهنگ‌نامه حيات وحش ايران، نشر طلايي، 1390a
2- منصوري، جمشيد، راهنماي پرندگان ايران، كتاب فرزانه، 1387a
- به پيوند‌ها رجوع شود.a