گرزه‌مار
گرزه‌مارa
a
نام فارسي: گرزه‌مار/ افعی‌گرزهa
نام انگليسي: Levantine Vipera
نام علمي: Macrovipera lebetina a
خانواده: افعی‌ها (Viperidae)a
جمعيت: نامعلومa
a
پراکنش: درشمال آفریقا، از مراکش تا تونس، جزیره‌ی قبرس و چند جزیره‌ی دیگر در مدیترانه، آسیای صغیر، سوریه، اردن، لبنان، فلسطین، عربستان و یمن، عراق و ماورای قفقاز و جنوب روسیه، بخش جنوبی جمهوری‌های آسیای میانه، فغانستان و پاکستان و شمال غربی هند پراکنده است. در ایران به جز مناطق حاشیه‌ی خلیج فارس در جنوب و جنوب شرق کشور و حاشیه جنوبی دریای خزر تقریباً در سراسر کشور دیده می‌شود.a
a
زيست‌گاه: گرزه‌مار در تپه‌ماهور‌ها، دامنه کوه‌‌ها و دره‌های کوهستانی و دشت‌های مجاور این مناطق نزدیک رودخانه‌ها، باغ‌ها، زمین‌های کشاورزی و ندرتاً در ارتفاعات زیاد کوهستان‌ها زندگی می‌کند.a
a
اندازه: طول بدن این مار حداکثر به 168 سانتی‌متر می‌رسد.a
a
ريخت‌شناسي: سری بزرگ، مشخص و مثلثی شکل دارد. مردمک چشم‌هایش کشیده و عمودي است و فلس‌های ریزی روی سر و بالای چشمش دیده می‌شود. بدن گرزه مار قوی است؛ دمی کوتاه دارد و فلس های سطح پشتی بدنش تیغه‌دار است. این سطح از بدن به رنگ‌های متفاوت و بیش‌تر خاکستری روشن یا تیره یا نقره‌ای مایل به سیاه یا کاملاً سیاه رنگ، ساده یا دارای خال‌های متفاوتی است که اغلب از لکه‌های گرد یا تقریباً چهار گوش مایل به قرمز یا زیتونی یا قهوه‌ای در میانه و لکه‌های کوچک‌تر در پهلوها تشکیل شده است. سطح شکمی این مار روشن و گاه دارای لکه‌های ریز تیره‌رنگ است.a
a
رژيم غذايي: گرزه‌مار اغلب جونده‌ها، مارمولک‌ها، گنجشك‌ها، نیز تخم آن‌ها را می‌خورد. a
a
زادآوري: گرزه‌مار ماده اواخر بهار و تابستان تا 35 تخم می‌گذارد و لقاح آن داخلی است. a
a
وضعيت حفاظت: به‌نظر می‌رسد در مناطقی از ایران، به سبب صید بیش از حد و کشتن آن به دلیل سمی بودن، به اقدامات حفاظتی نیاز دارد.a
a
a
مطالب قابل توجه: a
a
1- گرزه‌مار را یکی از خطرناک‌ترین مارهای ایران می‌شناسند. اما این مار هم مانند بقیه‌ی مارهای سمي، تا مجبور نشود از سم خود برای دفاع در برابر دشمنان استفاده نمی‌کند. گرزه‌مار در مواجهه با دشمن با هیس‌هیس کردن بلند سعی در ترساندن و دور کردن دشمن می‌کند و تا حد امکان از حمله و گزیدن اجتناب می‌کند.a
2- دندان‌های سمي گرزه‌مار حركت لولايي دارد. در زمان بسته بودن دهان، دندان‌ها در امتداد آرواره خوابیده است و در هنگام گزش، باز می‌شود و عمود بر آرواره قرار می‌گیرد و در بدن طعمه فرو می‌رود. در خانواده‌ی کبراها، دندان سم ثابت است و هیچ‌گاه جمع نمی‌شود.a
a
مآخذ: a
1- ابراهيمي، مهرگان، فرهنگ‌نامه حيات وحش ايران، نشر طلايي، 1390a
2- لطيفي، محمود، مارهاي ايران، سازمان حفاظت محيط زيست، 1364a
3- محمديان، حسن، خزندگان و دوزيستان ايران، شب‌پره، 1382a